Welke ziekten worden veroorzaakt door resistente bacteriën?

nieuws Multiresistente bacteriën, die ongevoelig zijn voor meerdere antibiotica, kunnen zeer uiteenlopende infecties veroorzaken: urineweginfecties, longontstekingen, huidinfecties, diarree en infecties van de bloedbaan (bloedvergiftiging). Het soort bacterie en de gezondheidstoestand van de patiënt bepalen waar de infectie ontstaat.

Bij ziekenhuispatiënten is de kans aanwezig dat ze een bacteriële infectie oplopen die niet in verband staat met de aandoening waarvoor ze zijn opgenomen. Voorbeelden zijn:
• infecties van onder meer de bloedbaan en operatiewonden door de MRSA-bacterie (meticillineresistente Staphylococcus aureus; meticilline is een antibioticum uit de klasse die meestal effectief is tegen Staphylococcus aureus);
• infecties van de bloedbaan door Enterobacteriaceae, bacteriën die ESBL’s produceren (“extended-spectrum beta-lactamases”, enzymen die in staat zijn bepaalde antibiotica af te breken);
• hartklepinfecties door vancomycineresistente enterokokken, en infecties van operatiewonden en open wonden door de Acinetobacter baumanni, die resistent is tegen carbapenem-antibiotica.

Waarom is antibioticaresistentie een probleem?
Infecties met resistente bacteriën zijn lastig te behandelen: de antibiotica die normaal gesproken worden ingezet, zijn nu niet meer effectief en artsen moeten noodgedwongen andere antibiotica gebruiken. Daardoor kan het langer duren voordat patiënten de juiste behandeling krijgen en kunnen er complicaties optreden, inclusief overlijden. De patiënt heeft dan intensievere zorg nodig en andere, duurdere antibiotica, die ernstigere bijwerkingen kunnen hebben.

Hoe groot is het probleem?
Met de opkomst van nieuwe bacteriestammen die ongevoelig zijn voor meerdere antibiotica, de zogenaamde multiresistente bacteriën, verslechtert de situatie aanzienlijk. Deze bacteriën kunnen op termijn resistent worden voor alle bestaande antibiotica. Als er geen effectieve antibiotica meer zijn, bestaat de kans dat we teruggaan naar het “pre-antibioticatijdperk”, waarin orgaantransplantatie, chemotherapie bij kanker, behandeling op de intensive care en andere medische ingrepen niet langer mogelijk zijn. Bacteriële ziekten zullen zich verspreiden en een dodelijke afloop kennen, omdat ze niet langer behandeld kunnen worden.

Is het probleem nu groter dan in het verleden?
Vóór de uitvinding van de antibiotica stierven duizenden mensen als gevolg van bacteriële aandoeningen zoals longontsteking of een infectie na een operatie. Sinds de uitvinding en de toepassing van antibiotica zijn steeds meer bacteriën die aanvankelijk gevoelig waren voor antibiotica, resistent geworden en hebben ze talloze manieren ontwikkeld om zich tegen antibiotica te verdedigen. Vanwege de toenemende resistentie en het beperkte aantal nieuwe antibiotica dat de afgelopen jaren ontdekt en op de markt gebracht is, vormt antibioticaresistentie nu een ernstige bedreiging voor de volksgezondheid.

Hoe kan het probleem worden aangepakt?
Verantwoord antibioticagebruik kan helpen de ontwikkeling van resistente bacteriën af te remmen en antibiotica werkzaam te houden voor toekomstige generaties. Met het oog daarop is het belangrijk te weten wanneer antibiotica nodig zijn en hoe antibiotica op verantwoorde wijze worden gebruikt. In sommige landen is dankzij succesvolle bewustmakingscampagnes al een afname van het antibioticagebruik gerealiseerd.
Voor iedereen is een belangrijke taak weggelegd bij het verminderen van antibioticaresistentie.

Antibioticaresistentie en de voedselketen
• Welke antibiotica worden gebruikt bij dieren uit de voedselketen? Is er een verband met de antibiotica die bij mensen worden gebruikt?
De antibiotica die worden gegeven om bacteriële infecties bij dieren te behandelen en te voorkomen, behoren tot dezelfde chemische groepen als de middelen die bij mensen worden gebruikt: macroliden, tetracylinen, chinolonen, bèta-lactams en aminoglycosiden. Ook bij dieren kunnen dus bacteriën ontstaan met verworven resistentie voor antibiotica die ook bij de behandeling van infecties bij mensen worden gebruikt.

• Draagt het gebruik van antibiotica bij dieren uit de voedselketen bij aan het probleem?
Bepaalde resistente bacteriën die met voedselconsumptie in verband worden gebracht, zoals Campylobacter en Salmonella, kunnen via de voedselketen van dieren op mensen worden overgedragen. Mensen kunnen ook resistente bacteriën oplopen via rechtstreeks contact met dieren. De voornaamste oorzaak van antibioticaresistentie bij de mens blijft echter het gebruik van antibiotica in de menselijke geneeskunde.

MRSA

Wat is MRSA?
Staphylococcus aureus is een veel voorkomende bacterie die bij 20% tot 30% van alle gezonde mensen op de huid en slijmvliezen aanwezig is. Als deze bacterie in het lichaam terechtkomt, kan ze in sommige gevallen infecties veroorzaken. In het algemeen veroorzaakt S. aureus huid- en wondinfecties, maar ze kan ook invasieve infecties veroorzaken in longen, operatiewonden, bloedbaan, hart en botten. Wanneer de bacterie resistent is voor meticilline (of voor oxacilline, een type penicilline), wordt ze MRSA oftewel “meticillineresistente Staphylococcus aureus” genoemd. MRSA is een typische ziekenhuisbacterie, die tevens resistent is voor een groot aantal andere antibiotica.

Hoe wordt MRSA overgedragen?
MRSA-besmetting vindt hoofdzakelijk plaats door direct contact met mensen die drager zijn van de bacterie of via apparatuur of medische hulpmiddelen. Verder lopen mensen die al antibiotica gebruiken meer kans op besmetting met MRSA.

Wat zijn de risico’s van MRSA in ziekenhuizen?
In ziekenhuizen kan de MRSA-bacterie op verschillende momenten tijdens het zorgproces in het bloed of in lichaamsweefsel terechtkomen, vooral tijdens invasieve ingrepen als operaties, injecties en beademing. MRSA kan plaatselijke huidinfecties veroorzaken, maar soms ook levensbedreigende infecties, zoals longontsteking, infecties van de bloedbaan (bloedvergiftiging) en van operatiewonden. Om het risico op besmetting zo veel mogelijk te beperken, gelden in ziekenhuizen preventieve maatregelen: handen wassen of desinfecteren met handalcohol, ontsmetten van de huid rondom het operatiegebied (antisepsis) voorafgaand aan operaties, screenen en isoleren van patiënten met een hoog risico op dragerschap van resistente bacteriën, en verstandig gebruik van antibiotica.

Wat zijn de risico’s van MRSA in de open bevolking?
In de open bevolking, buiten het ziekenhuis , kan een MRSA-infectie optreden als de bacterie zich in het lichaam vestigt via een wondje in de huid. Deze vorm van besmetting wordt “community-associated MRSA” (CA-MRSA) of thuis opgelopen MRSA genoemd: ze is opgelopen in de open bevolking. Er zijn al in diverse landen gevallen bekend van CA-MRSA-infecties, waaronder bij atletiekteams en in gevangenissen in Noord-Amerika. Ook is er overdracht tussen familieleden gemeld. Wat deze gevallen met elkaar gemeen hebben is nauw persoonlijk contact. CA-MRSA veroorzaakt hoofdzakelijk huidinfecties (steenpuisten) en abcessen. Soms kunnen ernstigere infecties optreden, bijvoorbeeld van de bloedbaan.

Hoe kan ik mezelf/mijn gezin beschermen tegen MRSA?
Om uzelf en uw gezin te beschermen tegen MRSA is het vooral belangrijk enkele eenvoudige hygiënemaatregelen in acht te nemen: maak wondjes, sneetjes en schaafplekken schoon en dek ze af, houd uw handen schoon zolang de huid nog niet genezen is en deel geen persoonlijke gebruiksvoorwerpen als scheermesjes en handdoeken met elkaar. Als u een infectie met MRSA oploopt, vraag dan aan uw arts of verpleegkundige welke hygiënemaatregelen u en uw gezin moeten naleven, zowel in het ziekenhuis als na thuiskomst.

Escherichia coli

Wat is Escherichia coli?
Escherichia coli of E. coli is een van de meest voorkomende bacteriën in de darmen van ieder mens. Ze behoort tot de bacteriefamilie der Enterobacteriaceae, waartoe ook Klebsiella en Enterobacter behoren. E. coli is gewoonlijk niet ziekteverwekkend, maar kan in bepaalde situaties toch infecties veroorzaken, voornamelijk van de urinewegen. In de afgelopen jaren is een stijging waargenomen van het aantal infecties veroorzaakt door multiresistente E. coli, die ongevoelig is voor onder meer fluorochinolonen en cefalosporinen van de derde generatie.

Wat zijn de oorzaken van resistente E. coli?
De kans op resistente E. coli is groter wanneer iemand al eens met een antibioticum, bijvoorbeeld fluorochinolonen, is behandeld. Resistente E. coli-bacteriën kunnen vervolgens op andere mensen worden overgedragen.

Wat zijn de risico’s van resistente E. coli in ziekenhuizen?
In ziekenhuizen is het risico vooral dat E. coli uit uw eigen darmen in uw bloed of in ander lichaamsweefsel terechtkomt tijdens een invasieve ingreep (operatie, injecties). De bacterie kan ook door direct contact met een andere persoon worden overgedragen (via de handen). Ze kan zeer uiteenlopende infecties veroorzaken, zoals urineweginfecties, longontsteking, infecties van de bloedbaan en van operatiewonden. Om het risico op besmetting zo veel mogelijk te beperken, gelden in ziekenhuizen preventieve maatregelen: verstandig antibioticagebruik, ontsmetten van de huid rondom het operatiegebied (antisepsis) voorafgaand aan operaties, steriele procedures om urineweginfecties te voorkomen, handhygiëne en screenen van patiënten met een hoog risico op dragerschap van resistente bacteriën.

Wat zijn de risico’s van resistente E. coli in de open bevolking?
De voornaamste risicofactor voor resistente E. coli in de open bevolking (buiten het ziekenhuis) is een eerdere behandeling met antibiotica. De effectieve behandeling van urineweginfecties veroorzaakt door resistente E. coli kan vertraging oplopen omdat het eerste gekozen antibioticum niet werkzaam is. Dit kan leiden tot ernstige complicaties, zoals infectie van de nieren of de bloedbaan.