Soorten bloedkanker en kankers van het lymfestelsel

dossier De meeste kankers zijn het gevolg van een woekering van cellen ter hoogte van een orgaan (bv. longkanker, borstkanker of prostaatkanker) of een weefsel (bv. huidkanker). De plaats waar de woekering plaatsgrijpt, is dus duidelijk vast te stellen. Van daaruit kunnen de kankercellen zich wel verspreiden ('uitzaaien'). Bij kankers van de bloedcellen (leukemie en ziekte van Kahler) en van het lymfestelsel (Ziekte van Hodgkin en non-Hodgkin lymfomen) ligt het anders: de kanker ontstaat in een systeem van waaruit de kankercellen zich onmiddellijk in het hele lichaam kunnen verspreiden.

1. Leukemie

Leukemie is een verzamelterm voor een groep van beenmergkankers gekenmerkt door een ontregelde groei van verschillende soorten witte bloedcellen. Vanuit het beenmerg gaat de ziekte meestal over op het circulerende bloed en op andere organen; lymfeklieren, milt en lever. In principe kan elk orgaan worden aangetast, ook het centraal zenuwstelsel.

De functie van het beenmerg is de aanmaak van bloedcellen: rode en witte bloedlichaampjes en bloedplaatjes. De cellen doorlopen in het beenmerg meerdere rijpingsstadia, beginnend vanuit de stamcel naar de jonge blastcel tot een rijpe cel. De rijpe cel komt uiteindelijk in het bloed. De witte bloedcellen zorgen er voor dat vreemde indringers (zoals bacteriën en virussen) bestreden worden. Sterk vereenvoudigd kan men zeggen dat de lymfocyten, één van de verschillende types witte bloedcellen, antilichamen aanmaken en die op de vreemde indringer plaatsen. Daarna worden de indringers aangevallen door de granulocyten die de indringer doden. De indringer wordt via de lymfevaten afgevoerd naar de nieren en de lever.

Bij leukemie vindt er een storing in de vorming van de witte bloedcellen plaats. De cellen in het beenmerg nemen in aantal toe door een ontsporing ergens in het rijpingstraject. Het gaat dus om cellen die nog niet voldoende zijn uitgerijpt waardoor ze nog niet hun taak kunnen vervullen. Hierdoor ontstaan grote hoeveelheden onrijpe bloedcellen. Door deze woekering komt de productie van normale bloedcellen in het beenmerg in het gedrang. Door een tekort aan rode bloedcellen ontstaat onder meer bloedarmoede (anemie) en kan het bloed minder zuurstof en voedingsstoffen vervoeren. Door een tekort aan rijpe witte bloedcellen, wordt men veel gevoeliger voor infecties. Een tekort aan bloedplaatjes, leidt tot een verstoring van de bloedstolling en bloedingen (trombocytopenie).

Aanvankelijk is er alleen in het beenmerg een overmaat aan onrijpe bloedcellen. Na verloop van tijd komen die onrijpe cellen in de bloedbaan en dus ook in de organen terecht. Afhankelijk van het soort witte bloedcel dat de ziekte veroorzaakt, spreekt men van lymfatische of myeloïde leukemie. Daarnaast wordt er een onderscheid gemaakt in acute en chronische leukemie. Bij acute leukemie ontstaat in korte tijd een ophoping van onrijpe bloedcellen. Bij chronische leukemie zijn de cellen al meer in normale zin ontwikkeld en verloopt het proces veel trager.

Bij kinderen tot veertien jaar is leukemie de meest voorkomende kanker. Bij kinderen gaat het bijna uitsluitend om acute leukemie. De ziekte komt iets vaker voor bij jongens dan bij meisjes. Bij volwassenen komen zowel acute als chronische leukemie voor.

Lees ook: Bloedkanker: leukemie

2. Ziekte van Kahler

De ziekte van Kahler (of multiple myeloom) is een aandoening van plasmacellen in het beenmerg met nog steeds onbekende oorzaak. Plasmacellen zijn cellen die gespecialiseerd zijn in de productie van antistoffen (immunoglobulinen).

Bij de ziekte van Kahler beginnen specifieke plasmacellen ongecontroleerd te groeien waarbij meerdere botafbrekende haarden in het skelet ontstaan en de hoeveelheid van een bepaald eiwit in het bloed en urine toeneemt. Door de ziekte neemt de productie van normale antistoffen af en kan een tekort ontstaan aan witte en rode bloedcellen. Omdat de bloedplaatjes als het ware gecoat worden door de eiwitten, werken ze slechter. De botafbraak ontstaat ook doordat de botafbrekende cellen geactiveerd worden door stoffen die gemaakt worden door de aangedane plasmacellen.
Er bestaan ook andere zeldzame kankers van de plasmacellen en verschillende vormen van plasmacel-aandoeningen die kunnen evolueren tot de ziekte van Kahler. 

Lees ook: Bloedkanker: Ziekte van Kahler (of Multipel myeloom)

3. Hodgkin en non-Hodgkin lymfomen

Het lymfevaatstelsel bestaat uit de lymfklieren die, net zoals het bloedvatenstelsel, met elkaar verbonden zijn door een netwerk van lymfvaten die zich over het hele lichaam uitstrekken. Ook de milt, de thymus (een kleine klier achter het borstbeen, ook zwezerik genoemd) en de amandelen (in de keel) maken deel uit van het lymfesysteem. Het lymfevaatstelsel vormt een belangrijk onderdeel van het natuurlijke defensiesysteem van het lichaam tegen allerlei infecties.

Het lymfevaatstelsel vervoert een melkachtige vloeistof, de lymfe, die witte bloedlichaampjes (lymfocyten), vetten en eiwitten bevat en afkomstig is uit het bloed en uiteindelijk ook weer in het bloed terechtkomt. Op haar tocht door het lymfestelsel wordt de lymfe in de lymfeklieren gefilterd waardoor infecterende organismen en kankercellen verdwijnen en worden gedood. Die lymfeklieren zitten onder meer in de hals, de oksels, de liezen, de buik en de borst. Zij functioneren als een soort afvalverwerkingsmachine waar alle schadelijke stoffen worden vernietigd. Bij een infectie zullen die lymfeklieren opzwellen.

Lees ook: Lymfoom of lymfeklierkanker: wat zijn de symptomen?

Er bestaan twee types van lymfocyten: B-cellen en T-cellen. Ze ontstaan allemaal in het beenmerg als stamcellen. Lymfocyten die in de thymus rijpen, worden T-cellen genoemd. Lymfocyten die in het beenmerg en in de lymfeklieren rijpen, worden B-cellen genoemd. Ze spelen allebei een specifieke rol in het afweersysteem. Wanneer de lymfecellen zich abnormaal gaan ontwikkelen en beginnen woekeren, spreekt van lymfeklierkanker of lymfoom. Door de abnormale cellentoename kunnen de lymfocyten niet goed meer functioneren. Doordat de lymfocyten niet goed meer functioneren, verliest het lichaam een deel van zijn afweer tegen virussen en bacteriën, waardoor gemakkelijker infecties ontstaan.

Lymfomen worden in twee categorieën verdeeld: Hodgkin- en non-Hodgkin-lymfomen. Bij Hodgkin-lymfomen is een specifiek soort kankercel aanwezig. De vele andere vormen zijn non-Hodgkin-lymfomen. Vermits het lymfevaatstelsel over het hele lichaam verspreid is, kunnen lymfomen overal ontstaan en zich snel uitbreiden en haast alle organen aantasten. Lymfomen staan op de zesde plaats van de meest frequent voorkomende kankers in Vlaanderen. Hodgkin-lymfomen komen vooral bij jonge mensen voor, non-hodgkin-lymfomen treffen eerder oudere mensen.

Lees ook: Lymfeklierkanker: de ziekte van Hodgkin en non-Hodgkin lymfomen