Electroconvulsietherapie (ECT) of elektroshocktherapie

dossier Electroconvulsietherapie (ECT) of elektroshocktherapie zoals het vroeger ook genoemd werd, is een behandeling die wordt toegepast in de psychiatrie bij verschillende ziektebeelden. De therapie wordt vaak ingezet bij mensen met ernstige depressie.

Vroeger had deze therapie een slechte reputatie, maar sinds enkele jaren wordt ze opnieuw meer en meer toegepast. ECT vindt nu onder narcose plaats, er is meer bekend over de techniek van de behandeling en de apparatuur is sterk verbeterd.

Wat is elektroconvulsietherapie (ECT)?

Wanneer wordt ECT toegepast?

• ECT wordt vooral toegepast bij ernstige depressies, wanneer geneesmiddelen onvoldoende effect hebben of wanneer die geneesmiddelen te veel bijwerkingen hebben. Dat laatste kan bijvoorbeeld het geval zijn bij mensen met een hartziekte, bij oudere patiënten of bij zwangere vrouwen. In dat geval kan ECT een veilig alternatief zijn.
Soms kan ECT in een eerder stadium geadviseerd worden, bijvoorbeeld bij oudere mensen met een ernstige depressie of wanneer door de ernstige depressie een levensbedreigende situatie is ontstaan (bijvoorbeeld uitdroging doordat de patiënt niet meer kan drinken).

• Ook op andere, zeer ernstige psychiatrische ziektebeelden kan ECT een goed effect hebben. Bijvoorbeeld bij sommige psychotische aandoeningen met sterke waanbeelden, bij manische psychose bij patiënten die lijden aan een bipolaire stoornis, en bij sommige vormen van schizofrenie.
Ook bij de ziekte van Parkinson kan ECT toegepast worden wanneer die gepaard gaat met een depressie en geneesmiddelen onvoldoende werken of niet kunnen gebruikt worden.

In sommige omstandigheden wordt geen ECT toegepast omdat de risico’s te groot zijn. Dat geldt bijvoorbeeld kort na een hartaanval, bij ernstige hoge bloeddruk, bij stoornissen in de bloedstolling, bij bepaalde longziekten en bij neurologische aandoeningen zoals een hersenbloeding of een hersentumor. Ook bij sommige oogaandoeningen (aanleg voor netvliesloslating, verhoogde oogboldruk) kan ECT gevaarlijk zijn.

Bij sommige aandoeningen werkt ECT minder goed en wordt het niet toegepast. Dat betreft bijvoorbeeld angststoornissen en een depressie die mee beïnvloed wordt door andere problemen zoals angststoornissen, alcoholproblemen, persoonlijkheidsmoeilijkheden of moeilijke levensomstandigheden.

Toestemming vereist

U moet als patiënt uitdrukkelijk uw schriftelijke toestemming geven voor deze behandeling, nadat u uitvoerig uitleg hebt gekregen over de voor- en nadelen.
Soms wordt toch ECT toegepast zonder de schriftelijke toestemming van de patiënt. Dit gebeurt alleen wanneer de patiënt zo ziek is dat hij of zij niet kan instemmen en wanneer de behandeling levensreddend is. In dat geval wordt de toestemming van de vertegenwoordiger van de betrokkene, meestal een familielid, gevraagd.

Voorbereiding van de ECT

• Voor u een ECT-behandeling ondergaat, zal een lichamelijk onderzoek worden uitgevoerd, om eventuele ziekten of risicofactoren op te sporen en waarbij onder meer een hartfilmpje wordt gemaakt.
• Meestal worden alle medicijnen, die te maken hebben met de behandeling van het psychiatrische ziektebeeld, gestopt voordat met ECT wordt begonnen. Van sommige medicijnen, zoals benzodiazepinen (slaapmiddelen) is bekend dat gelijktijdig gebruik ervan, het effect van ECT negatief beïnvloedt. Ook kan de combinatie van ECT en sommige medicijnen, de kans op bijwerkingen verhogen.
Uw arts zal met u bespreken of u al dan niet geneesmiddelen kunt gebruiken tijdens ECT.

• Tijdens een ECT behandeling wordt het gebruik van alcohol en drugs sterk afgeraden.
Het is van belang om te beseffen dat ECT altijd deel uitmaakt van een uitgebreidere behandeling. Voor het genezen van een ernstige depressie, is er - naast ECT - veel tijd en aandacht nodig om weer helemaal beter te worden. Zo moeten ook achterliggende factoren die een rol speelden bij het ontstaan van de depressie, aandacht krijgen. Dit gebeurt bijvoorbeeld in gesprekken met de psychiater.

Hoe gebeurt ECT?

ECT gebeurt tegenwoordig onder algemene verdoving. De behandeling vindt dan ook plaats in een speciale ruimte, meestal een operatiekwartier, waar naast de psychiater ook een anesthesist en een verpleegkundige aanwezig zijn.
U krijgt een infuus waarin een slaapmiddel en een spierontspanner worden toegediend. Zodra u slaapt, gebeurt de ECT-behandeling door de psychiater. Er worden elektroden op het hoofd geplaatst. Gedurende enkele seconden wordt er stroom door de hersenen gestuurd. Deze stroom veroorzaakt een algemene ontlading van de zenuwcellen in de hersenen. Hierdoor zullen ook spiertrekkingen in het gehele lichaam optreden. Door de narcose merkt u er helemaal niets van.

De hele behandeling duurt een tiental minuten. Na enkele minuten wordt u weer wakker en herinnert u zich normaal niets van de behandeling. Sommige mensen voelen zich wat verward of hebben last van hoofdpijn, spierpijn of misselijkheid. Al deze bijwerkingen zijn van korte duur en verdwijnen spontaan.

Net als bij een andere ingreep onder narcose moet u nuchter blijven tijdens de ochtend van de behandeling.

Gewoonlijk wordt ECT twee- of soms driemaal per week toegediend gedurende enkele weken. Het is niet mogelijk om vooraf te bepalen hoeveel behandelingen u nodig hebt. Dit verschilt van persoon tot persoon. Gemiddeld gaat het over een tiental ECT-behandelingen.

Meestal zal u tijdens deze periode in het psychiatrisch ziekenhuis worden opgenomen, maar ECT kan ook ambulant gebeuren.
Wanneer u niet bent opgenomen, kunt u enkele uren na de behandeling opnieuw naar huis. Omdat u voor ECT een lichte verdoving ondergaat, moet u een vijftal uur na de behandeling in het ziekenhuis blijven en moet u uit het ziekenhuis worden opgehaald. U mag die dag niet zelf met de auto rijden.

Resultaten van ECT

Bij 50% tot 90% van de patiënten wordt na een aantal ECT behandelingen een goed resultaat bereikt.
Een probleem met ECT is dat het effect soms tijdelijk is. Bijna altijd moet na een succesvolle behandeling toch een behandeling met antidepressiva worden gevolgd om een terugval te voorkomen.

Omdat na ECT een nieuwe situatie is ontstaan kunnen antidepressiva nu wel werken of minder bijwerkingen hebben.
In uitzonderlijke gevallen, wanneer na een succesvolle ECT-behandeling een snelle terugval plaatsvindt, kan onderhouds-ECT worden overwogen. Dan wordt de ECT gedurende tenminste 6 maanden voortgezet, waarbij de frequentie van de behandelingen geleidelijk wordt teruggebracht tot eenmaal per maand.

Bijwerkingen en risico’s van ECT

ECT wordt vandaag beschouwd als een veilige behandelmethode. Zoals bij iedere behandeling zijn er ook bijwerkingen, en risico’s aan verbonden.
• Tijdens de behandeling gaat de bloeddruk en de hartslag omhoog. Dit kan nadelig zijn voor mensen die lijden aan hart- en vaatziektes.
• Direct na het wakker worden kan een lichte verwardheid optreden. Deze verwardheid duurt meestal maar een paar minuten.
• Direct na de behandeling kan er sprake zijn van spierpijn, hoofdpijn en misselijkheid. Deze verschijnselen kunnen zo nodig worden voorkomen of bestreden met medicijnen.
• De meest gemelde bijwerking van ECT is tijdelijk geheugenverlies. Deze klachten komen bij ongeveer 70% van de patiënten in meer of mindere mate voor, zijn hinderlijk in uw dagelijks leven en kunnen zorgen voor onzekerheid.

Bij klachten van het korte termijngeheugen heeft de patiënt bijvoorbeeld moeite om nieuwe gegevens in te prenten en om zich gebeurtenissen te herinneren die kort tevoren gebeurd zijn.
Bij klachten van het lange termijngeheugen kan de patiënt moeite hebben met het zich herinneren van feiten, namen, woorden, en gebeurtenissen van langer geleden, of bepaalde vaardigheden die we eerder geleerd hebben, zoals de televisie of het koffiezetapparaat bedienen.

Na enkele weken treedt echter herstel op. Uitzondering vormen de herinneringen rond de ECT, die weg kunnen blijven.
De inprenting wordt weer zoals die was. Het lange termijngeheugen komt terug. Herinneringen die zijn opgebouwd in de loop van het leven, worden zelden blijvend aangetast. Een klein deel van de patiënten (minder dan 5%) heeft een jaar na het stoppen van de ECT nog steeds wat geheugenklachten. Het gaat dan met name om verlies van oude herinneringen.
Ook andere hersenfuncties, bijvoorbeeld de intelligentie en het denkvermogen, hebben niet te lijden onder ECT.
ECT maakt evenmin dement.
De leeftijd van de patiënt en de ernst van de depressie blijken geen risicofactoren te zijn voor het ontstaan van geheugenklachten als bijwerking van ECT. Een beginnende dementie, is mogelijk wel een risicofactor.

Bronnen
www.nvvp.net
www.stlucas.be/raadplegingen/psychiatrie_ECT
www.psychischegezondheid.nl/page/179/electro-convulsie-therapie.html
www.pz-duffel.be
www.lumc.nl/home/0001/12556/19997/80502025842441
www.amcpsychiatrie-depressie.nl