Wat is het geheim van gelukkig oud worden?

Elk jaar wensen we het elkaar: dat we allemaal nog lang en gelukkig mogen leven! Maar wat is het geheim van gelukkig oud worden? 

Er zijn een aantal plaatsen op de aardbol waar de levensverwachting een stuk hoger ligt dan in regio’s met een vergelijkbare levensstandaard. Okinawa in Japan is er een van en ook in Costa Rica, Sardinië, Griekenland en in California zijn er een aantal gebieden waar je geen uitzondering bent als je honderd kaarsjes mag uitblazen. La petite histoire: deze zones worden ‘blue zones’ genoemd omdat ze op de wereldkaart initieel blauw werden ingekleurd.

Wat deze inwoners als grootste gemene deler hebben, is een gezonde en actieve levensstijl met een pure voeding en veel beweging. Fitness of personal coaches zijn niet aan hen besteed, de beweging die ze doen is vooral functioneel (zoals bijvoorbeeld intensief dansen of tuinieren ….) EN gebeurt in de buitenlucht. Hun voedingspatroon wordt gestoffeerd door wat moeder natuur hen te bieden heeft: kraakverse producten die niet bewerkt zijn met allerlei smaak- en bewaarstoffen, en die niet volgepropt zijn met suikers of ongezonde vetten.

Een ander gemeenschappelijk kenmerk van de blue zoners is dat ze weinig stress hebben en een actief sociaal leven: geen drukke agenda die hun leven bepaalt, geen deadlines die ze moeten halen… Ze blijven actief tot op hoge leeftijd en hebben een heel nauw contact met hun familie en vrienden. 

Los van de regio Okinawa, heeft Japan als land in zijn geheel de hoogste levensverwachting wereldwijd. In 2018 bedroeg de gemiddelde leeftijd in België 81,5 jaar (83,7 voor de vrouwen en 79,2 voor de mannen), in Japan was dat 84,2 jaar (87,1 voor de vrouwen en 80,1 voor de mannen) volgens de cijfers van de WHO (World Health Organisation). 

Wat is hun geheim? We nemen een aantal key factors van de Japanse levensstijl even onder de loep om te kijken welke levenslessen en gezondheidstips wij daaruit kunnen distilleren.

In Japan gelooft men zeer sterk in het verband tussen voedsel en gezondheid (ishoku-dougen). Belangrijke ingrediënten in de Japanse keuken zijn (rauwe) vis, tofu (een eiwitrijkproduct op basis van soja), zeewier, groenten, noedels, rijst, bouillons, (groene) thee en allerlei gefermenteerde producten zoals bijvoorbeeld natto, miso en sojasaus. Japanners eten geen brood, weinig vlees en bijna geen zuivel. Van bij het ontbijt staan er al groenten, soep, rijst en groene thee op het menu.

Hun culinaire traditie is gegrondvest op verse en natuurlijke producten die niet geraffineerd zijn en die met een kleine hoeveelheid gezonde vetten worden bereid. Sumoworstelaars buiten beschouwing gelaten, zijn er ook weinig zwaarlijvige mensen in Japan. Volgens OESO-cijfers telt Japan met 3,7% het minst aantal zwaarlijvigen en mensen met obesitas.

Fastfoodketens die in onze steden het straatbeeld kleuren, hebben daar geen intrek gevonden.
Japanners gaan zich bovendien niet volproppen. Ze eten kleinere porties volgens het principe van de hara hachi bu, wat betekent dat je mag eten tot je 80% verzadigd bent.

Dat Japanners meesters zijn in zen laten ze onder andere in hun tuinen zien. Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat de ogenschijnlijk eenvoudige zentuinen - die gevormd worden door een patroon van stenen, mos en water - rust brengen in je hoofd. Daar is een eenvoudige verklaring voor: dat patroon correspondeert namelijk met een natuurlijke boomstructuur die herkenbaar is voor onze hersenen en de afstanden tussen de onderlinge elementen wordt bepaald volgens een wiskundige formule die een gevoel van harmonie creëert. Het is dus veel meer dan een willekeurige opeenstapeling van een aantal stenen.

Japanners staan erom bekend keiharde werkers te zijn en veel stressy, lange werkdagen te kloppen. Tot rust komen met behulp van allerlei technieken (zoals bijvoorbeeld shiatsu, een manuele lichaamstherapie waarbij massage een grote rol speelt), filosofisch gedachtengoed of meditaties zit eveneens in hun cultuur ingebakken. Ook binnen de werkuren wordt er in bepaalde bedrijven tegenwoordig tijd vrijgemaakt voor een indoor workout om even te ontstressen. Bij een van de grootste uitzendbureaus is er zelfs een inpandige dierenboerderij die je kunt bezoeken om je zinnen te verzetten!

Japanners vinden het belangrijk om zich te ontspannen, om tijd te maken voor zichzelf en om het leven op een positieve manier te leren bekijken. Daarbij doen ze soms gekke dingen zoals zich laten inpakken als een foetus in de baarmoeder (otonamaki of ingepakte volwassene) om te relaxeren en leniger te worden of tegen betaling uithuilen op de schouder van een knappe man!

Toch moet hierbij ook de kanttekening worden gemaakt dat zelfmoord nog steeds de grootste doodoorzaak is onder Japanse jongeren, wat deels te verklaren is omdat de druk om te presteren zo hoog ligt…

Japanners blijven zo lang mogelijk actief in het beroepsleven. Volgens hen is dat de ideale manier om gezond en vitaal te blijven. Het is dan ook niet uitzonderlijk dat er in een familiebedrijf drie en zelfs vier generaties tegelijkertijd aan de slag zijn. Ook na hun professionele carrière of pensioen maken de Japanners zich nuttig door vrijwilligerswerk te doen. Of ze worden lid van een soort dienstencentrum waar ze klusjes opknappen en kleine verzorgingstaken doen in ruil voor huishoudhulp en gratis cursussen.

Japanners zijn er namelijk van overtuigd dat iedereen een talent en een passie heeft die het leven zinvol en waardevol maken (ikigai) en dat je moet proberen om die zo lang mogelijk te valoriseren.

Ouderen die niet meer of slechts beperkt actief kunnen zijn, blijven zo lang mogelijk thuis in de vertrouwde omgeving. Er is een 24-uren-systeem van hulp en verzorging aan huis dat vanuit de verzorgingscentra en rusthuizen wordt aangestuurd. Er wordt daarbij heel nauw samengewerkt met de familie. 

Gezond eten blijft een belangrijk issue bij de ouderenzorg: wie slikproblemen heeft krijgt de vertrouwde voeding die tot purees en gelei verwerkt is om de smaakervaring zo lang mogelijk intact te houden. Elk centrum heeft diëtisten in dienst. 

Wie in een rusthuis wordt opgenomen, betaalt slechts 10% van de factuur (ongeveer 100 euro per maand), de rest wordt opgehoest door de verzekeringsinstelling. Naast de openbare infrastructuur is er ook een netwerk van private coöperatieve gemeenschappen waarvan zowel ouderen als jongeren lid kunnen worden. Ze betalen een bijdrage en helpen elkaar . Wie er nog toe in staat is, kan dus een cent bijverdienen in ruil voor een vorm van dienstverlening: maaltijden bereiden en aan huis bedelen, op kinderen passen, medische check of verzorging van ouderen, de hond uitlaten van of het tuintje onderhouden van ouderen die niet meer goed te been zijn ...  

Ouderenzorg is een belangrijk issue in Japan. Er zijn zelfs supermarkten die speciaal op senioren zijn afgestemd. Daar wordt extra veel aandacht besteed aan de positionering van de goederen in de winkelrekken (op een hoogte die gemakkelijk bereikbaar is), er is een groot aanbod aan (voorverpakte) producten voor singles, er worden naailessen georganiseerd en er is sportaccomodatie voor senioren.

Ouderenzorg is een zaak van de familie maar ook van de hele maatschappij. Japanners hebben traditioneel al een cultuur van ‘caring and sharing’. Op jonge leeftijd vormen ze clubjes onder vrienden of leeftijdsgenoten (Moai) waarbij ze beloven goed op elkaar te passen zodat ze meer kans hebben om samen gezond oud te worden. Je Moai-vrienden kopen dan bijvoorbeeld een puppy als ze vinden dat je te weinig beweegt. Het is een stuk zingeving die start in de jeugdjaren en die ervoor zorgt dat er onderling vertrouwen en betrokkenheid ontstaan, waardoor ook moeilijke onderwerpen bespreekbaar zijn in de groep. 

Allemaal goed en wel, maar wij leven in een andere wereld waar mitsuba, gingko en lotuswortel geen courante groente zijn en waar yuba niet in de rekken van de supermarkt te vinden is. 

Wat zijn onze key factors voor een gelukkig en gezond lang leven? Met welke omstandigheden kunnen wij van onze regio of op zijn minst van onze eigen leefomgeving een ‘mini blue dot’ maken? 

Volgens Professor Eric Claassen, immunoloog en co-auteur van het boek ‘Gezond naar honderd vijftien’ kunnen we met relatief kleine aanpassingen al heel wat winst boeken op gezondheidsvlak, zowel geestelijk als lichamelijk. Vastgeroest gedrag en gewoontes veranderen is moeilijk, zo zegt hij, en daarom is het belangrijk dat je je concentreert op de dingen die je met een kleine moeite kunt veranderen, die je gemakkelijk zelf kunt doen.  We diepen die kleine stapjes even verder uit.  

De laatste jaren is duidelijk geworden dat de gezondheid van onze darmen zeer belangrijk is voor onze gezondheid in het algemeen, ook voor ons geestelijk welzijn! En zelfs voor onze cognitie. Onze darmen communiceren continu met ons brein. Een voorbeeld van deze gegevensuitwisseling met respons tussen darmen en hersenen is diarree bij voedselvergiftiging. Diarree is het signaal van je hersenen aan je darmen dat je iets verkeerd hebt gegeten. Je darmen reageren namelijk op dat signaal door hun volledige inhoud samen met het epitheel (het slijmvlies op de darmwand waar de bacteriën zich vooral bevinden) eruit te gooien.
Een ander voorbeeld is het effect van stoelgangtransplantaties. Die tonen aan dat mensen die lijden aan een depressie of angststoornis beter worden met andere ‘darmbeestjes’, met een gezonde(re) microbiota. Dat is duidelijk gebleken uit de laatste studies. 

Het probleem is dat onze manier van eten niet meer in overeenstemming is met onze manier van leven en daar moeten we ingrijpen. We eten te veel in het algemeen, te grote porties en ons voedingspatroon bevat te weinig groente, te veel vlees en te veel suiker. We eten nu tien keer meer suiker dan bij het begin van de industriële revolutie. Dat is nefast voor onze darmbacteriën en het zorgt voor allerlei ongewenste effecten. Ook fruit beperk je best tot twee stukken per dag, want de suikers die in fruit zitten zijn niet gezonder. 

Voeding die veel vezels bevat, veel prebiotische stoffen, zoals witloof, cichorei, asperge, artisjok, prei, ui, knoflook, havermout helpt om de goede bacteriën in onze darmen te laten groeien ten nadele van de slechte. Het maakt niet uit of ze vers is, diepgevroren, ingeblikt of gekookt want de gezonde complexe suikers die ze bevat zijn heel stabiel. Natuurlijk helpt het niet om een halve kilo witloof te eten en dat door te spoelen met suikerhoudende frisdrank want dan doe je alle positieve effecten teniet. Ook groene of zwarte thee en gefermenteerde producten, al dan niet met extra toegevoegde probiotica, worden aanbevolen. 

Gezond eten betekent niet dat je nooit mag zondigen. Tot 20% van je voeding mag uit de categorie ‘ongezond’ komen want dat hoort nu eenmaal bij wie we zijn als mens. 

Er zijn vier belangrijke elementen die oppoppen bij de succes story van die blue zones. De drie eerste liggen voor de hand namelijk gezond eten, veel bewegen, en voldoende ontspannen. Het vierde is niet zozeer top of mind, maar wel even belangrijk. Het gaat om de wil om elke dag de moeite waard te maken!

Naast het medische aspect is 'zingeving aan het leven' een onmisbaar ingrediënt van het recept om gelukkig oud te worden. Eenzaamheid is een van de grootste problemen in onze maatschappij, maar je kunt het vermijden door de kracht op te brengen om je elke dag (wanneer je aan contact behoefte hebt) op te maken voor een uitje en actief sociaal contact te blijven opzoeken. 

Probeer om je vrienden en familie, in de traditie van de Japanse moai, op een andere manier te benaderen door meer ‘caring’ te zijn. Goed op elkaar letten, zeker in familieverband en liefst ook bij vrienden en kennissen, is een ideaal preventiemiddel voor allerlei ellende. Dat kunnen we doen door oprechte belangstelling te tonen en concrete vragen te stellen wanneer we vermoeden dat er iets scheelt. Op die manier zijn we elkaars waakhond of alarmbel en wordt er sneller ingegrepen bij een gezondheidsprobleem of wanneer iemand niet goed in zijn vel zit.

Voorbeeld: Toon dat je echt om iemand geeft door een vraag te stellen rond een onrustwekkend symptoom (bv. een hardnekkige hoest). Neem de tijd om goed te luisteren en raad die persoon eventueel aan om zich toch eens te laten checken door een arts.

Lang actief blijven, is een succesformule voor het rekken van goede gezondheid en vitaliteit. Vraag het maar aan de Japanners. 

Yoga is eveneens een goede voorbereiding op de oude dag. Het heeft als doel om kracht, bewustzijn en harmonie te creëren in lichaam en ziel. Het zorgt ook voor een betere balans en op lange termijn is een goed evenwicht de ideale valpreventie, een belangrijk item wanneer je ouder wordt...

Door het musiceren of het beluisteren van onze favoriete muziek krijgt ons bloed meer zuurstof. Dat komt omdat muziek onze hartslag verhoogt en ons sneller doet ademhalen. Wie opgroeit in een muzikale omgeving en vooral wie zelf een instrument bespeelt, pikt beter nieuwe talen op en ontwikkelt ook een beter leervermogen. Een extra troef van muziek is dat het een pijnstillende werking kan hebben en dat het het leven van Parkinson of Alzheimer patiënten vaak iets aangenamer maakt.