Meningitis: symptomen virale en bacteriële hersenvliesontsteking

dossier Er zijn 2 soorten meningitis te onderscheiden: de bacteriële en de virale hersenvliesontsteking. Ze veroorzaken gelijkaardige symptomen, maar het verloop en de behandeling is verschillend. Virale meningitis is meestal minder ernstig dan de bacteriële vorm en geneest doorgaans spontaan zonder blijvende gevolgen. Bij bacteriële meningitis is een dringende behandeling met antibiotica levensnoodzakelijk.

Oorzaak hersenvliesontsteking

1. De bacteriële meningitis is zeldzaam, maar kan zeer ernstig zijn en een dringende behandeling met antibiotica is levensnoodzakelijk. De drie voornaamste bacteriën die meningitis kunnen veroorzaken zijn: Haemophilus influenzae (type B), de meningokok (of neisseria menigitidis) en de pneumokok (of streptococcus pneumoniae). Uitzonderlijk is meningitis een gevolg van een besmetting door de Listeria-bacterie (Listeria monocytogenes) of tuberculose (Mycobacterium tuberculosis).
2. De virale meningitis (= veroorzaakt door een virus) komt het meest voor en is minder ernstig.

Ook schimmels kunnen uitzonderlijk meningitis veroorzaken. Dit geldt o.m. voor Candida albicans (bij prematuren en bij immuungedeprimeerden), Cryptococcus neoformans en Histoplasma (o.m. bij aids-patiënten, bij diabetes en kanker). 

Lees ook: Voor welke soorten schimmelinfecties moet je oppassen?

Symptomen hersenvliesontsteking

• misselijkheid;
• braken;
• verminderde eetlust;
• lichtschuwheid
• gewrichtspijn;
• sufheid en zwakte;
• rood-paarse vlekjes op de huid die niet verdwijnen als je er met een glas op duwt (enkel bij een bloedbesmetting door de meningokok)

Lees ook: Zijn infecties met streptokokken gevaarlijk?

1. Bacteriële hersenvliesontsteking

In vergelijking met de meeste virale vormen verloopt bacteriële meningitis dus over het algemeen veel fulminanter, met een hogere graad van morbiditeit, restletsels en mortaliteit tot gevolg. Deze kiemen kunnen ook een septicemie (bloedvergiftiging) veroorzaken, wat over het algemeen erger is dan meningitis.

Haemophilus influenzae

Haemophilus influenzae is een bacterie die tot de normale bacteriële flora van de bovenste luchtwegen behoort.
Besmetting gebeurt meestal via respiratoire druppels of contact met respiratoire secreties. Het kind is relatief beschermd tijdens de eerste levensmaanden omwille van de aanwezigheid van maternele antistoffen.
Haemophilus influenzae type b was, vóór de start van de vaccinatie in Vlaanderen (begin 1993), de frequentste verwekker van bacteriële meningitis bij kinderen jonger dan 5 jaar (vooral kinderen jonger dan 18 maanden). 

Meningokokken (Neisseria meningitis)

Bij 20-25% van de gezonde bevolking komen meningokokken voor in de bovenste luchtwegen. De overdracht gebeurt via respiratoire druppels. De incidentie neemt toe tijdens de winterperiode omdat er dan meer luchtweginfecties voorkomen. Na kolonisatie van de bovenste luchtwegen kan de meningokok lange tijd symptoomloos aanwezig blijven. Hierdoor kunnen sommige dragers immuniteit opbouwen. Indien dit niet gebeurt kan de bacterie via de bloedbaan de hersenvliezen bereiken.

De mortaliteit bedraagt 5 tot 10 %.
De meeste gevallen komen voor bij kinderen jonger dan 4 jaar. Een tweede piek (weliswaar minder dan bij jonge kinderen) doet zich in toenemende mate voor bij tieners en jonge volwassenen.

Er bestaan 13 verschillende serogroepen van de meningokok. Bij ons komen vooral B en C en in mindere mate Y voor.

Lees ook: Campagne moet ouders van jonge kinderen alert maken voor meningokokkeninfecties

Lees ook: Pediaters vrezen toename van meningokokkeninfecties

Pneumokokken (Streptococcus pneumoniae)

Pneumokokken zijn verantwoordelijk voor ongeveer 30 procent van de meningitisgevallen. De pneumokok behoort tot de normale bacteriële flora van de mondholte en de neus-keel-doorgang. De kolonisatie begint kort na de geboorte, bereikt haar hoogste prevalentie tegen schoolleeftijd (50-60%) en daalt daarna geleidelijk tot 5-25% bij volwassenen.
De kolonisatie is meestal asymptomatisch maar kan bij gevoelige personen het vertrekpunt vormen van infecties.
De overdracht van mens tot mens gebeurt door respiratoire druppels en wordt in de hand gewerkt door intiem contact. In gesloten gemeenschappen kunnen epidemieën ontstaan. De meeste infecties zijn echter sporadisch, met een uitgesproken winterpiek.

Endogene infectie gebeurt hetzij door het afdalen naar de lagere luchtwegen (pneumonie), hetzij door migratie naar het middenoor (otitis media), ofwel door invasie van de bloedsomloop (bacteriëmie, meningitis).

Hersenvliesontsteking door pneumokokken is doorgaans ernstiger dan de andere vormen van bacteriële meningitis. De mortaliteit en morbiditeit zijn zeer hoog en vertonen pieken in de leeftijdsgroepen onder 5 jaar en boven 65 jaar. De mortaliteit schommelt rond 17% van de gevallen bij baby's en peuters tot sterfte. Van de kinderen die een hersenvliesontsteking door pneumokokken overleven, houdt ongeveer 36% er ernstige neurologische schade aan over zoals verlamming, gehoorverlies en hersenzenuwstoornissen. 

Lees ook: Pneumokokken: symptomen en vaccinatie

Neonatale meningitis

Deze vorm van bacteriële meningitis, die voorkomt bij pasgeboren baby's, is zeldzaam, maar heeft een hoog sterftecijfer. De bacteriën kunnen worden overgebracht door de moeder of door de kraamomgeving. Bacteriën die deze vorm kunnen veroorzaken zijn vooral streptokokken (Streptococcus agalactiae) groep B en de E-coli bacterie (Eschericia coli).

Lees ook: “Vaccin tegen pneumokokken meer dan ooit noodzakelijk”

2. Virale hersenvliesontsteking

Virale meningitis komt vaker voor dan de bacteriële vorm. Virale meningitis is over het algemeen een eerder goedaardige aandoening, alhoewel de uiteindelijke ernst van het ziekteverloop sterk kan variëren en afhankelijk is van de mate waarin de hersenvliezen en het hersenweefsel aangetast zijn.

Wanneer het hersenweefsel niet bij de infectie betrokken is, wordt de mortaliteit van acute virale meningitis op minder dan 1% geschat. Sommige mensen houden er wel restverschijnselen aan over, zoals bijvoorbeeld hoofdpijn, vermoeidheid en concentratieproblemen.

Afhankelijk van de ernst van het ziektebeeld volstaat symptomatische behandeling thuis, of is hospitalisatie en intensieve behandeling vereist. Deze vorm van meningitis kan niet worden behandeld met antibiotica.

Virale meningitis kan een gevolg zijn van besmetting met onder meer Coxsackie en enterovirussen. Zeldzaam kan ook een virale meningitis optreden na besmetting met herpes simplex, mazelen, bof en windpokken. Uiteraard kan vaccinatie tegen mazelen, bof, varicella en poliomyelitis een gelinkte acute meningitis voorkomen.

Lees ook: Wereld poliodag: voor wie is vaccinatie tegen polio (kinderverlamming) verplicht?

Bronnen:
https://www.hersenstichting.nl
https://www.kindengezin.be