Interview met Prof. Dr. Dirk De Wachter. Liefde is...

boeken-interviews Ja wat is liefde eigenlijk? Geven en nemen? Een werkwoord? Het juiste dekseltje op een potje?
Wij gingen te rade bij Prof. Dr. Dirk De Wachter, auteur van de bestseller ‘Liefde. Een onmogelijk verlangen?’ die een totaal ander beeld van de liefde schetst. Liefde is vooral poëzie, betovering en geluk hebben!

In uw boek noemt u liefde een ‘noodlottige genade’, iets wat met toeval en geluk te maken heeft. Is dat niet ontmoedigend?

Prof. De Wachter: Het is zeker niet ontmoedigend bedoeld, integendeel. Geluk is trouwens ook een noodlottige genade! Maar in onze westerse beschaving zien wij liefde en geluk te veel als een wilskrachtige toestand van mensen die het gemaakt hebben, die weten hoe het moet! En daarop wil ik wat tegenwind geven: liefdevol kunnen samenleven met een partner is eigenlijk een heel groot geluk dat je te beurt valt en waarvoor je dankbaar moet zijn. Maar we mogen ook hoopvol zijn want het ‘toeval’, het geluk dat het gebeurt, bestaat altijd.
Wij leven in een wereld die beheerst wordt door technologie, door ‘maakbaarheid’, maar het is een illusie dat ook liefde ‘maakbaar’ is. Het is een toevallige noodlottigheid die vooral te maken heeft met ‘chance’ hebben. Liefde is er absoluut niet omdat jij het fantastisch hebt gedaan.

Niemand die ‘uit liefde’ trouwt of gaat samenwonen, doet dat met de bedoeling om te scheiden. En toch lopen zoveel relaties op de klippen. Hoe verklaart u dat?

Prof. De Wachter: Ondanks alle apps, vragenlijsten en psychologische tests die er nu in omloop zijn om te checken of twee mensen matchen, stellen we vast dat relaties sneller mislukken. Misschien juist daardoor... Maar ondanks het feit dat de gemiddelde duur van een relatie steeds korter wordt, zie ik dat mensen nog altijd ‘duurzaamheid’ nastreven en gaan voor ‘ad vitam aeternam’. Het gevoel om levenslang ergens bij te horen/bij iemand te zijn, is ‘des mensen’. Hoe moeilijk en kort relaties vaak ook zijn, toch gaan we nog altijd voor ‘eeuwig’.
Er zijn twee tegenstrijdige krachten die spelen: duurzaamheid doet ons streven naar vaste hechting, maar dat gebeurt in een wereld met een enorme keuzevrijheid. Een maatschappij met een ongelofelijke variëteit aan kicks, nieuwe uitdagingen en vrolijke vernieuwing. Voor die twee tegenstrijdige krachten, is er niet echt een oplossing. Mijn advies daarbij is: kijk eens in de spiegel, zie wat er gebeurt en denk erover na.

Samengevat: Hoe moeilijk en kort relaties vaak ook zijn, toch gaan we nog altijd voor ‘eeuwig’.

Kun je anticiperen? Zijn er criteria die je kunt aftoetsen om de slaagkans zo groot mogelijk te houden? Om te testen of jouw match garanties geeft op een duurzame relatie?

Prof. De Wachter: Neen, er zijn geen criteria en de realiteit strookt niet altijd met het verwachtingspatroon. In mijn praktijk zie ik vaak mensen die gekwetst of beschadigd zijn en die het moeilijk hebben, maar die samen nog worstelend verder door het leven gaan. Kwetsbaarheden kunnen verbindend werken. Mensen die elkaar tijdens een psychiatrische behandeling hebben leren kennen en een relatie aangaan – waarbij iedereen zijn hart vasthoudt - zijn soms na twintig jaar nog liefdevol samen.
Aan de andere kant zie ik ook mensen die heel veel kansen hebben gekregen, voor wie alle mogelijkheden openliggen, en die er toch in slagen om een onwaarschijnlijke mess te maken van hun leven en hun relatie. Mensen die zichtbaar niets belemmerends hebben, maken het elkaar vaak zeer moeilijk en maken een onmogelijke toestand van hun leven.
Je kunt a priori dus geen stelling innemen en inschatten hoe groot de slaagkans op een duurzame relatie is. Het leven moet geleefd worden! Mensen met hechtingsproblemen hebben het statistisch gezien wel moeilijker om een duurzame relatie uit te bouwen. Wie uit een warm nest komt, staat op dat vlak wat steviger.
Het is dus relatief onvoorspelbaar, maar precies daarom ook zo boeiend. Dat maakt het frustrerend en moeilijk, maar tegelijkertijd ook zo mooi en enigmatisch! Liefde is mystiek en ongrijpbaar, liefde kan niet geïnstrumentaliseerd worden. Ik pleit ervoor om liefde niet te definiëren in termen van hersenonderzoek en allerlei scans.

Samengevat: Op statistisch niveau kunnen daarover uitspraken gedaan worden, maar op individueel niveau en vanuit de praktijk, lukt dat niet. Liefde komt uit de hemelen, uit de ons overstijgende mysteries, het is een geschenk van de goden!

Is er voor beide partners een gedragscode om de liefde brandend te houden. En hoe wakker je het vuur weer aan als het dreigt uit te doven?

Prof. De Wachter: Op die vraag zijn er geen antwoorden, maar wel bedenkingen. Cruciaal is: kunnen spreken, kunnen zwijgen, de ander anders laten zijn, humor ook vooral. Hoe we nieuwsgierig blijven naar elkaar, elkaar niet helemaal ‘hebben’ en benieuwd blijven naar elkaars onbegrijpelijkheid, daar gaat het om.
Ik kan alleen maar dansen rond die thematiek en daarom ook verwijs ik naar de kunst. Zelf kan ik het niet hard maken, ik kan er alleen maar bedenkingen rond zwachtelen via de poëzie en andere vormen van kunst. Poëzie die nooit sluit, benadert de liefde beter dan de harde wetenschap: we kunnen de liefde enkel voelen, we kunnen ze nooit grijpen. Wat niet wil zeggen dat we niets moeten doen! De kleine openingen, de opportuniteiten die zich voordoen, moeten we proberen te zien: samen stil zijn, of spreken met elkaar, of loslaten. Humor is zeer belangrijk, maar het mag ook geen slogan worden. En zeker niet cynisch, want cynisme is de volstrekte dood van alles wat liefde is.

Samengevat: Je moet in je partner geïnteresseerd blijven, je relatie kruiden met humor en de ander anders laten zijn.

Welke rol speelt respect bij liefde?

Wat zijn de kenmerken van een goede relatie, hoe weet je of je goed bezig bent?

Prof. De Wachter: Dat komt ook in mijn boek aan bod. Ik hou een pleidooi voor de ‘gewoonheid’. Liefde uit zich in de gewone dagdagelijkse routine: een goede relatie toont zich bijvoorbeeld in het ’s avonds thuiskomen na een lastige dag op het werk en dan elkaar kunnen vinden. Verbondenheid toont zich ook in verdriet en in lastige momenten. Dan ervaren we wat we voor elkaar betekenen.
Zoals in vraag vier al aan bod kwam: geïnteresseerd zijn in elkaar, meer nog, elkaar blijvend kunnen ‘betoveren’ of ‘fascineren’! We leven in een ‘ont’toverde wereld waar ‘voorspelbaarheid’ zeer belangrijk is. En we worstelen daarmee. Koppels met relationele problemen stellen mij vaak de vraag: wat moeten wij nu doen, welke kansen hebben wij dat onze liefdesrelatie beter wordt? Wel, in dat discours heb ik geen antwoord. Ik moet overschakelen naar termen zoals ‘bekoring’, ‘fascinatie’ en dat is eerder het discours van de tovenarij. En je kunt wel je best doen en een inspanning leveren, maar het is moeilijk om er echt aan te werken! Als er te veel moet ‘gewerkt’ worden dan is de liefde moeilijk.
Liefde is voor elkaar dingen doen vanuit een gedreven gekte: ik ben gek op jou, is de toverformule. Zo moet het zijn! Niet vanuit een plicht of een opdracht. Lees bijvoorbeeld eens de gedichten van Leonard Nolens, dat is wat ik bedoel: leg de liefde niet uit, want dan verliest ze haar kracht. Vertaal ze in allerlei kunstvormen en schaduw ze zo af. Ook Plato formuleerde het zo mooi: de werkelijkheid van de liefde zien we niet; we zien alleen haar schaduwen op de muur en die kunnen we niet vatten.
In een wetenschappelijke benadering gaat liefde o.a. over spiegelneuronen en dat is ook zo, ik ben zelf ook een wetenschapper. Maar ik benader het liever poëtisch: liefde zit in twee hersenweefsels tegelijk, in twee breinen. Wat de liefde betreft, zijn we in elkaars brein. Liefde zit niet alleen in jouw brein, maar ook in dat van je geliefde, in beide, en dat overstijgt alle chemische processen.

Samenvatting: Als er aan de liefde te veel moet ‘gesleuteld’ worden dan is de liefde moeilijk. Ik ben gek op jou, is de toverformule.

Bindingsangst, het is een woord dat jongeren tegenwoordig vaak in de mond nemen. Waarom hebben steeds meer jongeren angst om zich te ‘engageren’ in een liefdesrelatie?

Prof. De Wachter: Het heeft te maken met de hele maatschappij die qua hechting zeer moeilijk zit. Het hechtingsprobleem is inderdaad een probleem van de nieuwe generatie. Het zit verweven met relationele problemen van de ouders, angst voor mislukken, angst om risico’s te nemen en te springen. Men wil tegenwoordig zo graag alles berekenen en controleren en dat staat haaks op de liefde. Het heeft ook te maken met borderline times: jongeren willen voortdurend kicks, fantastische dingen beleven, elke dag moet een multiple orgasme zijn! Het is blijkbaar moeilijk om te kunnen leven in deze tijd.
Liefde is complex en net in dat complexe willen we eenvoud brengen. We willen de aanpak van Piet Huysentruyt in de liefde: wat hebben we vandaag geleerd? Wel, spijtig genoeg werkt dat niet voor de liefde.

Samenvatting: Men wil tegenwoordig zo graag alles berekenen en controleren en dat staat haaks op de liefde.

Professor Dr. Dirk De Wachter is psychiater-therapeut aan de KU Leuven en auteur van het boek ‘Liefde. Een onmogelijk verlangen?’, uitgegeven door Lannoo Campus.