Het oplichterssyndroom: altijd bang om door de mand te vallen

dossier

Het is dan wel geen erkende ziekte, maar het impostor syndrome of oplichterssyndroom kan zware gevolgen hebben voor het leven van mensen die eraan lijden. Zij zijn er namelijk van overtuigd dat ze hun behaalde successen niet aan zichzelf te danken hebben, maar aan factoren van buitenaf, en dat ze ieder moment kunnen ontmaskerd worden als ‘bedriegers’. Door dit complex gaan mensen zich ofwel nog fanatieker inspannen, wat dikwijls tot burn-out leidt, ofwel zichzelf saboteren door uitdagingen uit de weg te gaan.

Lees ook: Meer mensen thuis door depressie of burn-out

De term ‘impostor syndrome’ werd voor de eerste keer gebruikt eind de jaren 1970, door de Amerikaanse psychologen Suzanne Imes en Pauline Clance. Zij concentreerden zich toen op succesvolle vrouwen die geheel onterecht vonden dat hun welslagen niet hun eigen verdienste was, maar enkel het gevolg van geluk, toeval of externe omstandigheden. De vrouwen leefden voortdurend met de vrees om door de mand te vallen. Nu weten we dat het oplichterssyndroom zowel vrouwen als mannen treft, al lijken vrouwen er wel kwetsbaarder voor te zijn. Volgens schattingen zou zo’n 7 op de 10 personen er op een bepaald moment last van hebben. Lees ook: Faalangst: soorten, symptomen en behandeling

Oorzaak imposter syndrome

Lees ook: Hoe kan je ongezond perfectionisme aanpakken?

Symptomen imposter syndrome

Volgens experts gaan personen met het oplichterssyndroom vaak steeds harder hun best doen en leggen ze de lat alsmaar hoger in hun professionele en/of persoonlijke leven. Dat gaat dan gepaard met meer stress, waardoor ze onder meer een ernstige kans lopen op een burn-out. Anderen reageren op tegenovergestelde wijze door de lat veel te laag te leggen en uitdagingen steevast uit de weg te gaan. Ze houden zich bijvoorbeeld afzijdig tijdens vergaderingen of weigeren bepaalde werkopdrachten omdat ze er zogezegd nog niet klaar voor zijn. Zo saboteren ze stelselmatig hun eigen succes. 

Lees ook: Hoe vermijd je negatieve stress op het werk?

Wat kan je doen?

Om de onzekerheden te bestrijden is het van belang om erover te praten. Onderzoek suggereert dat het hiervoor vaak beter is om contact te zoeken met mensen die een blik van buitenaf op de zaken kunnen werpen. Voor studenten is het dan bijvoorbeeld een goed idee om niet ten rade te gaan bij medestudenten, maar eerder bij familie of vrienden van buiten de school. Staar je ook niet blind op sociale media, waar mensen doorgaans enkel hun successen delen, en niet hun mislukkingen. In ernstige gevallen kan het nodig zijn om de hulp van een psycholoog in te roepen.