Gerelateerde artikels
Vitamine B tegen muggen?
In dit artikel
Vitamine B tegen muggen?
dossier
Veel mensen geloven dat het nemen van vitamine B1, knoflook of gistpillen hun lichaam muggen kan laten afstoten zonder dat ze insectenwerende middelen, netten of lange mouwen nodig hebben. De redenering is dat vitamine B1 een zwavelhoudend vitamine is – er zijn twee zwavelhoudende vitaminen, namelijk B1 en B7 – en dat slecht ruikende afbraakproducten van dit vitamine in het zweet terecht komen en alzo muggen op een afstand houden. Vitamine B1, of thiamine, wordt sinds 1943 aangeprezen als een systemisch insectenwerend middel. Maar is dit waar? Spoiler alert: het is onzin.
Lees ook: Tips om muggen te bestrijden
Vanwaar komt de mythe dat vitamine B zou helpen tegen muggen?
De vraag naar systemische insectenwerende middelen is heel groot. Niet alleen omwille van het vervelend gezoem en de jeukende bulten nadien, maar ook omwille van het risico van door insecten overgebrachte pathogenen bijvoorbeeld virussen. Denk maar zeer recent aan het verschijnen van de tijgermug die ziekten als dengue (knokkelkoorts), chikungunya en zikakoorts kan veroorzaken .
Een reviewartikel heeft voor het eerst de wetenschappelijke consensus beschreven over de kwestie van vitamine B1 als insectenwerend middel. Het beslaat meer dan 100 artikelen uit meerdere landen in een half dozijn talen die bijna 80 jaar beslaan, inclusief artikelen die niet online beschikbaar zijn, maar in tijdschriften voorkomen die zelfs niet meer worden uitgegeven. De conclusie is ondubbelzinnig: orale muggenwerende middelen werken niet. Dus, waar komt dit idee vandaan en waarom verdwijnt het niet?
De mythe begon in een casusrapport uit 1943 van W. Ray Shannon, een kinderarts uit Minnesota, die beweerde dat orale doses vitamine B1 zo laag als 10 mg iemand een hele zomer lang tegen beten konden beschermen. Pogingen een jaar later door het US Naval Medical Research Institute, Department of Agriculture en het National Institute of Health om de resultaten te repliceren mislukten, maar de mythe had al wortel geschoten, waarbij artsen en dierenartsen steeds grotere doses thiamine (tot 1.000 mg per dag) aanraadden om mensen en dieren te beschermen tegen muggen, vlooien en teken.
Ook het vermelden waard zijn review artikels over thiamine zelf, de biochemie en de klinische of therapeutische toepassingen ervan. In de 21e eeuw maken zulke reviews doorgaans helemaal geen melding meer van thiamine als afweermiddel, noch vermelden ze zwavelhoudende metabolische afbraakproducten of welke betrokkenheid van thiamine dan ook bij de huid of het zweet. In alle goed gecontroleerde experimenten heeft vitamine B1 geen enkel effect gehad op het afstoten van muggen. Sterker nog, ondanks uitgebreid onderzoek, is er nog nooit aangetoond dat bepaalde voedingsmiddelen, supplementen of medicijnen van welke aard dan ook ervoor zorgen dat iemand insecten afstoot.
De verklaringen waarom vitamine B1 muggen niet afstoot zijn talrijk, te beginnen met het feit dat vitamine B1 ook voedzaam is voor muggen, dus er is geen reden waarom ze er bang voor zouden zijn. Niets in de biologie van muggen suggereert dat ze bijzonder afgestoten of aangetrokken zouden worden door thiamine, aangezien thiamine een essentiële voedingsstof is voor muggenlarven. Er is ook geen bewijs dat ze het kunnen ruiken.
Vitamine B1 wordt niet afgebroken in ons lichaam en heeft geen bekend effect op de huid. Farmacologische studies hebben aangetoond dat de absorptie van ingeslikte vitamine B1 sterk afneemt na de eerste 5 mg. Het menselijk lichaam slaat vitamine B1 niet op de lange termijn op, maar scheidt het overtollige snel uit via de urine, wat betekent dat grote doses geen effect hebben op de thiaminespiegels in het lichaam. Experimenten hebben bevestigd dat orale of plaatselijke thiamine op geen enkele manier invloed heeft op de huid, huidbacteriën of lichaamsgeur. In theorie en praktijk faalt vitamine B1 volledig als insectenwerend middel, net als thiaminerijke biergist, een ander vermeend afweermiddel.
Maar de populariteit van vitamine B1 als muggenafstotend middel blijft bestaan.
Lees ook: Welk middel tegen muggen werkt best (en wat werkt niet)?
Enquêtes onder apothekers in Zwitserland en Australië lieten zien dat een vijfde van hen vitamines aanbeveelt als insectenwerend middel voor mensen die naar het buitenland reizen, waardoor hun patiënten onnodig worden blootgesteld aan het risico op door muggen overgebrachte ziekten zoals malaria of dengue. Een verklaring voor deze hardnekkigheid is dat artsen en apothekers waarschijnlijk al vanaf hun kindertijd en in hun opleiding ‘geleerd’ hebben dat dit een goed, goedkoop en veilig middel is.
En het struinen op het internet helpt ook al niet, aangezien op vitamines gebaseerde insectenwerende middelen worden gepromoot op dezelfde soorten websites die andere, even waardeloze alternatieve of "natuurlijke" remedies verkopen. En let maar op. Daar lage doses vitamine B1 niet helpen proberen malafide bedrijfjes de mythe levendig te houden door extreem hoge doses vitamine B1 te formuleren in crèmes, transdermale pleisters en zelfs injecties. Deze producten zijn noch veilig noch effectief, omdat geïnjecteerde thiamine ernstige allergische reacties kan veroorzaken terwijl het nog steeds geen effect heeft op bijtende insecten. Trouwens in 1985 heeft de FDA in de Verenigde Staten de marketing van orale insectenwerende middelen verboden omdat ze frauduleus waren.
Als vitamine B1 niet werkt, wat werkt dan wel?
Wat werkt wel tegen muggen?
De gouden standaard voor insectenwerende middelen om stekende plagen zoals muggen op afstand te houden is al tientallen jaren N,N-Diethyl-meta-toluamide (DEET), dat nog steeds het veiligste en meest effectieve middel is onder alle synthetische of natuurlijke insectenwerende middelen. Honderden onderzoeken naar de veiligheid en werkzaamheid ervan bevestigen dat DEET een laag risico heeft en veilig is om te gebruiken bij iedereen, inclusief zwangere vrouwen en vrouwen die borstvoeding geven. Naast DEET heeft een spray op basis van citroen-eucalyptusolie (Citriodiol) ook een tijdelijk effect van 5 à 6 uur. Het is bruikbaar bij volwassenen zowel als bij kinderen maar maar niet bij baby’s jonger dan 3 maanden. Let op: muggenwerende middelen met een DEET-concentratie hoger dan 30 % worden afgeraden voor kinderen en zwangere vrouwen. Citriodiol is trouwens een toegestane insectenwerende stof in de Europese Unie, en mag worden gebruikt als biocide volgens de Europese Biocidenverordening (528/2012/EU). Citriodiol is niet te verwarren met citronella, een natuurlijke etherische olie gewonnen uit een aantal Aziatische grassoorten, waarvan de werkzaamheid onvoldoende is aangetoond. Citronella is trouwens niet meer geregistreerd als biocide. Ten slotte is er de stof icaridine. Icaridine wordt sinds het midden van de jaren negentig in Australië en Europa gebruikt als muggenwerend middel. Het heeft als voordeel dat het geurloos, niet plakkerig of vettig is, geen bijwerkingen veroorzaakt, zelfs bij langdurig gebruik, en geen schade toebrengt aan plastic materialen of kledij. Dit middel lijkt minder irriterend te zijn en beter verdragen te worden door onze huid.
Lees ook: Zonnecrème en insectenrepellent: wat komt het eerst?
Conclusies
Hoewel sommige oude casusrapporten en ongecontroleerde studies in bepaalde tijdschriften – dikwijls van mindere kwaliteit - anders beweren, heeft vitamine B1 in alle goed gecontroleerde experimenten geen enkel effect op het afstoten van muggen. In feite is er, ondanks uitgebreid onderzoek, nog nooit aangetoond dat voedsel, supplementen of medicijnen insecten kunnen afstoten. Hoe wenselijk ze ook zouden zijn, systemische insectenwerende middelen blijven een mythe.
Dat deze mythe nog rondwaart is psychologisch gemakkelijk te verklaren, zoals trouwens alle bestaande mythes.
Een medische mythe, zelfs als deze nooit volledig is gepubliceerd, besproken en onderzocht door andere wetenschappers, kan als ‘algemene kennis’ worden beschouwd en uiteindelijk zelfs in de wetenschappelijke literatuur worden genoemd . Pseudowetenschappelijke artikelen die thiamine promoten als afweermiddel zijn alomtegenwoordig in niet-academische media zoals bepaalde nieuwsbladen, gezondheidswebsites en wellnessblogs. De situatie is vergelijkbaar met die van roken, waarbij het tientallen jaren duurde voordat artsen de wetenschappelijke consensus accepteerden die roken koppelde aan longkanker, of met de recentere mythe dat medicijnen als hydroxychloroquine of ivermectine COVID-19 kunnen behandelen, ondanks bewijs van het tegendeel. Het kost praktiserende artsen tijd om de wetenschappelijke gemeenschap bij te benen, als dat al gebeurt, maar helaas verspreidt online desinformatie zich sneller dan de waarheid.
Lees ook: Muggenwerende producten, hoe werken ze eigenlijk?
Waarom wordt de ene meer gestoken door muggen dan de andere?
Het antwoord is ingewikkeld. Om te beginnen, alleen vrouwelijke muggen bijten. Factoren zoals lichaamswarmte, koolstofdioxide en andere vluchtige verbindingen/geuren die door de menselijke huid worden uitgestoten spelen een rol. Volgens onderzoek scheidt onze huid ongeveer 300 verschillende vluchtige stoffen uit . Onderzoekers hebben aangetoond dat muggen meer aangetrokken worden door menselijke geuren dan door dierlijke geuren en deze geuren tot op een afstand van 70 meter kunnen waarnemen als de wind in de juiste richting zit. De vorming van door mensen uitgescheiden vluchtige verbindingen die muggen aantrekken, is afhankelijk van factoren zoals dieet, alcoholconsumptie, zwangerschap, huidmicrobiota en infectie.
Onderzoekers ontdekten dat muggen de vluchtige stoffen van de huid detecteren met behulp van reukreceptoren in hun antenne-reukreceptorneuronen. Omdat menselijke geur echter uit honderden verschillende vluchtige chemische moleculen bestaat, blijft het decoderen van welke geurprofielen muggen prefereren een lastige taak. Ondanks de uitdaging toonden Younger en haar collega's aan dat aldehyden uit menselijke geur selectief sterke en langdurige neuronale activiteit genereren in de reukreceptoren .
Het is ook onduidelijk of muggen een voorkeur hebben voor een bepaald bloedtype. Sommige onderzoeken suggereren een voorkeur voor bloedgroep O, maar andere onderzoeken spreken dit tegen en vinden geen correlatie. Wetenschappers zijn het er over het algemeen over eens dat vluchtige stoffen die door de huid worden uitgestoten de grootste rol spelen bij het aantrekken van muggen .
Nog een fabeltje doorprikken: muggen zouden afkomen op ‘zoet bloed’. Totale onzin want een hoge of lage suikerconcentratie in het bloed heeft geen enkel aantrekkend effect op muggen .
Lees ook: Waarom wordt de ene meer geprikt door muggen dan de andere?
Bronnen:
Matan Shelomi (2022). Thiamine (vitamin B1) as an insect repellent: a scoping review. Published online by Cambridge University Press: 24 February
Ian M. Heslop, Richard Speare, Michelle Bellingan and Beverley D. Glass (2020). Assessing the Travel Health Knowledge of Australian Pharmacists. Pharmacy 2020, 8(2), 94.
Winkler, MG and Anderson, KE (1990) Vampires, porphyria, and the media: medicalization of a myth. Perspectives in Biology and Medicine 33, 598–611.
Zhao Z, et al. (2022). Mosquito brains encode unique features of human odour to drive host seeking. Nature; 605(7911):706-712.
Ellwanger JH, et al. (2021). Variability in human attractiveness to mosquitoes. Curr Res Parasitol Vector Borne Dis.;1:100058.
bron: Dr.ir. Eric De Maerteleire
