Olijfolie tegen keelpijn... en kanker?

In dit artikel

Wat is oleocanthal?
Gezondheidsvoordelen van het mediterrane dieet
Olijfolie: een natuurlijke ontstekingsremmer
Antibiotica, aspirine... en olijfolie?
Olijfolie tegen kanker en alzheimer?

dossier

Als men extra vierge olijfolie in de mond neemt geeft dit een zachte maar niet erg aangename indruk. Bij het doorslikken glijdt de olie soepel naar beneden maar een paar tellen later wordt men een stekend of brandend gevoel in de keel gewaar en dikwijls moet men hoesten. Ditzelfde gevoel ervaren mensen als ze een vloeibare vorm van ibuprofen, een niet-steroïdale anti-inflammatoir (NSAID) geneesmiddel slikken. Is er soms een verband tussen deze twee moleculen en zo ja, wat is het mechanisme?

Lees ook: Van keelpijn tot keelontsteking: Wat kan je zelf doen?

Alles heeft te maken met de molecule oleocanthal, een sterke antioxidant die men heeft teruggevonden in groene olijven en in olijfolie extra vierge. De ontdekking ervan hebben we te danken aan de nieuwsgierigheid van enkele wetenschappers en een sterk staaltje van serendipiteit.

Lees ook: Keelontsteking: oorzaken, klachten en behandeling

Wat is oleocanthal?

Oleocanthal werd voor het eerst in de literatuur gedocumenteerd in het begin van de jaren 90 als een fenolische verbinding die in olijfolie extra vierge zit. Pas tien jaar later werd gesuggereerd dat de verbinding, toen bekend onder zijn chemische naam decarboxymethylligstroside-aglycon, misschien wel de fenolische verbinding zou kunnen zijn verantwoordelijk voor de duidelijke keelirritatie en scherpte die door sommige olijfoliën wordt veroorzaakt. En inderdaad, professor Gary Beauchamp en collega's, van het Monell Chemical Senses Center in de VS, ontdekten in later onderzoek door een coïncidentie dat decarboxymethylligstroside-aglycon eigenlijk de énige irriterende fenolische verbinding is verantwoordelijk voor de peperige, stekende sensatie die wordt ervaren bij inname van olijfolie extra vierge.

Beauchamp had opgemerkt, nadat hij in 1999 een congres over moleculaire gastronomie in Sicilië had bijgewoond, dat deze stof dezelfde bittere smaak en irritatie in de keel veroorzaakte als het medicament ibuprofen, een sterke ontstekingsremmer. Zijn onderzoeksteam kon aantonen dat deze stof vergelijkbare ontstekingsremmende eigenschappen als ibuprofen heeft maar met aanzienlijk minder bijwerkingen. Paul Breslin, een collega van Beauchamp, vereenvoudigde de naam ervan tot oleocanthal, afgeleid van oleo=olie, canth, van ‘acanthos’=prikkelend en al=aldehyde.

Gezondheidsvoordelen van het mediterrane dieet

Het is al lang geweten: een dieet dat veel componenten bevat die ontstekingen voorkomen en als gevolg daarvan een serie chronische ziekten van ons kan afhouden is het mediterrane voedingspatroon, rijk aan fruit, groenten, noten, volkoren granen, vis en olijfolie. Extra vierge olijfolie staat bekend als een belangrijk onderdeel ervan. Tot voor enkele decennia werd gedacht dat het gunstig effect van olijfolie te danken was aan de hoge concentratie van bepaalde enkelvoudig onverzadigde vetzuren – met name de omega-9 vetzuren (vooral oliezuur). Maar nu bewijzen de ontstekingsremmende eigenschappen van oleocanthal en de antioxiderende eigenschappen van oleaceïne, naast meer dan 30 andere fenolen die momenteel zijn geïdentificeerd, dat olijfolie meer is dan alleen een bron van gezonde vetzuren.

Lees ook: Waarom is het mediterraan dieet zo gezond?

Olijfolie: een natuurlijke ontstekingsremmer

Oleocanthal is een natuurlijke ontstekingsremmende verbinding met een potentie die iets groter is dan die van ibuprofen. Uit onderzoek is gebleken dat de concentratie oleocanthal in extra vierge olijfolie varieert tussen 284 en 711 milligram per kilogram. Van typische mediterrane bevolkingsgroepen wordt geschat dat ze dagelijks 25 tot 30 milliliter extra vierge olijfolie consumeren, wat betekent dat de dagelijkse oleocanthalconsumptie tussen de 8.5 en 21.3 milligram ligt. Ter vergelijking: 10 milligram oleocanthal wordt beschouwd als een lage dosis ibuprofen.

Wat betreft het werkingsmechanisme, hebben onderzoekers vastgesteld dat de ontstekingsremmende eigenschappen van oleocanthal voortkomen uit een activiteit die vergelijkbaar is met die van andere NSAID-medicijnen, in die zin dat het een enzym remt dat betrokken is bij ontstekingsprocessen. Dit enzym, cyclooxygenase (of COX) genoemd, komt in twee vormen voor, COX-1 en COX-2. Beide geven aanleiding tot de vorming van stoffen die prostanoïden worden genoemd, waarvan sommige ontstekingen en pijn veroorzaken. COX-1 helpt echter bij het reguleren van veel normale lichaamsfuncties, zoals het onderhouden van de bekleding van het spijsverteringskanaal en een goede nier- en bloedplaatjesfunctie. COX-2 wordt vooral aangetroffen op plaatsen van ontsteking en is het echte doelwit van ontstekingsremmende medicijnen. Zoals veel NSAID’s doen, remt de verbinding oleocanthal uit extra vierge olijfolie zowel de COX-1- als de COX-2-enzymen.

Lees ook: Wat is het best bij keelpijn: koude of warme dranken?

Antibiotica, aspirine... en olijfolie?

Zoals hierboven vermeld is het effect van oleocanthal per toeval gebeurd door de smaakgelijkenis met ibuprofen. Wanneer een wetenschappelijke ontdekking gebeurt, puur door toeval, noemt men dit serendipiteit. Het bekendste voorbeeld is de ontdekking van penicilline door Alexander Fleming in 1928.

Het verhaal over de ontdekking van oleocanthal volgt, zeker wat betreft de naamgeving, de geschiedenis van een andere bekende natuurlijke ontstekingsremmende stof die in wilgenbast wordt aangetroffen. Dat er iets in wilgenbast zit dat pijn en koorts vermindert, werd duizenden jaren geleden al opgemerkt en in de praktijk toegepast. Halverwege de 18e eeuw werd de werkzame stof uit deze en andere planten geïdentificeerd als salicylzuur. De synthetische stof werd commercieel verkocht als het zout natriumsalicylaat. Deze stof had echter minstens twee problematische bijwerkingen: het irriteerde de maag en het had een zeer onaangename smaak. Tegen het einde van de 19e eeuw waren chemici van ‘Friedrich Bayer and Company’ in staat deze problemen tot op zekere hoogte te verzachten door het molecuul te veranderen in acetylsalicylzuur, dat ze ‘aspirine’ noemden. De a in aspirine kwam van acetyl en de spir kwam van het eerste deel van Spirea ulmania, de moerasspireaplant die ook een bron van salicylzuur was.

Olijfolie tegen kanker en alzheimer?

In een artikel uit 2011 werden de receptoren geïdentificeerd die deze sensatie uitlokken - en ze zijn niet nieuw. Het zijn ionkanaalreceptoren - eiwitten in membranen die zichzelf kunnen rangschikken om doorgangen door het membraan te vormen - die bekend staan als TRPA1-ionkanalen (TRPA staat voor transient receptor potential ankyrin). Ze reageren op veel irriterende stoffen en zijn overal in het lichaam te vinden. Het brandende gevoel dat oleocanthal veroorzaakt wordt in de keel gevoeld en niet in de mond, omdat de TRPA1-ionkanaalreceptoren in de keel, neusholte en elders in het lichaam voorkomen, maar niet in de mond.

Olijfolie extra vierge heeft dus een ontstekingsremmend effect. Maar er is meer dan dat. Sinds 2005 hebben steeds meer medische studies gesuggereerd dat oleocanthal effectief is bij de behandeling of bescherming van cellen die betrokken zijn bij ziekten zoals kanker en neurodegeneratieve ziekten zoals alzheimer. Daarom is er een aanzienlijke en groeiende interesse onder onderzoekers, met name in het Middellandse Zeegebied, voor de heilzame effecten van olijfolie extra vierge. Er is zelfs een kleine vereniging opgericht met hoofdkantoor in Spanje, de ‘Oleocanthal International Society’. Door de ontdekking van oleocanthal is de interesse in de heilzame effecten van het mediterraan dieet nog groter geworden.

Als je eens een zere keel hebt, probeer dan eens enkele eetlepels olijfolie extra vierge, gespreid over de dag. En … hoe meer het prikkelt en hoe meer je moet hoesten, hoe beter. Veel kans dat de ontsteking weggaat. Maar voor alle duidelijkheid als het gaat om een virale of bacteriële infectie – bijvoorbeeld een angina – helpt olijfolie niet. Dan consulteer je maar best een arts voor een doeltreffende behandeling.

Lees ook: Stoom inhaleren of 'dampen': hoe doe je dat en werkt het?

Bronnen:
https://aristoleo.com
Lisa Parkinson and Russell Keast (2014). Oleocanthal, a Phenolic Derived from Virgin Olive Oil: A Review of the Beneficial Effects on Inflammatory Disease. Int J Mol Sci.; Jul; 15(7): 12323–12334.
Montedoro G., Servili M. (1993). Simple and hydrolyzable compounds in virgin olive oil. Spectroscopic characterizations of the secoiridoid derivatives. J. Agric. Food Chem.; 41:2228–2234.
https://www.oliveoiltimes.com
Beauchamp G.K., Keast R.S., Morel D., Lin J., Pika J., Han Q., Lee C.H., Smith A.B., Breslin P.A. (2005). Phytochemistry: Ibuprofen-like activity in extra-virgin olive oil. Nature ;437:45–46.
Gary K. Beauchamp et al. (2005). Ibuprofen-like activity in extra-virgin olive oil. Nature volume 437, pages45–46.
https://www.drugs.com
https://www.health.harvard.edu
Lisa Parkinson and Russell Keast (2014). Oleocanthal, a Phenolic Derived from Virgin Olive Oil: A Review of the Beneficial Effects on Inflammatory Disease. Int J Mol Sci. 2014 Jul; 15(7): 12323–12334.
Ignacio Ruiz-García et al. (2023). Rich oleocanthal and oleacein extra virgin olive oil and inflammatory and antioxidant status in people with obesity and prediabetes. The APRIL study: A randomised, controlled crossover study. Clin Nutr.; Aug;42(8):1389-1398.
C Alarcón de la Lastra, M D Barranco, V Motilva, J M Herrerías (2001). Mediterranean diet and health: biological importance of olive oil. Curr Pharm Des.; Jul;7(10):933-50.
https://www.jeugdcultuurenwetenschap.be
https://www.acs.org
Jack, D. B. 1997. One hundred years of aspirin. Lancet 350:437–439
Peyrot des Gachons, C., et al. 2011. Unusual pungency from extra-virgin olive oil is attributable to restricted spatial expression of the receptor of oleocanthal. Journal of Neuroscience 31:999–1009.
Parkinson, L., and S. Cicerale. 2016. The health benefiting molecules of virgin olive oil phenolic compounds. Molecules 21(12):1734.
https://www.oleocanthalsociety.com