Gebruik van antidepressiva bij kinderen en jongeren

dossier Er zijn al heel wat kritische rapporten verschenen over het gebruik van antidepressiva, vooral dan uit de groep van de selectieve serotonine-heropnameremmers (SSRI’s). Studies in deze leeftijdsgroep hadden immers twijfels doen rijzen over hun doeltreffendheid, en toonden een hoger risico van zelfmoordgedachten en van automutilatie in de behandelde groepen. In België zijn antidepressiva niet geregistreerd voor behandeling van depressie bij kinderen en jongeren, maar worden ze toch voorgeschreven.

De doeltreffendheid van antidepressiva bij kinderen en jongeren

De studies die met tricyclische antidepressiva bij jongeren met depressie zijn uitgevoerd, zijn van wisselende kwaliteit, en tonen ofwel geen effect ofwel een gering, klinisch niet significant effect.
Met sommige selectieve serotonine-heropnameremmers en met antidepressiva zoals venlafaxine en mirtazapine, zijn studies bij kinderen en adolescenten met depressie uitgevoerd. Deze studies tonen of geen effect, of geven tegenstrijdige resultaten. Hoewel in de Verenigde Staten fluoxetine aanvaard is voor depressie bij kinderen en adolescenten, was het besluit van een analyse op Europees niveau door het Committee on Human Medicinal Products (CHMP) dat de studies onvoldoende bewijzen leveren om fluoxetine voor deze indicatie te aanvaarden.

Risico van zelfmoordgedachten door antidepressiva

In de loop van 2003 zijn suggesties geopperd dat sommige antidepressiva het risico van zelfmoordgedachten zouden verhogen bij jongeren. Is deze risicotoename reëel, en is ze aanwezig voor alle antidepressiva? Het is op dit ogenblik onmogelijk om daarop een definitief antwoord te geven. Er zijn in ieder geval aanwijzingen voor een dergelijk effect voor meerdere middelen. Een analyse door de Amerikaanse Food and Drug Administration (FDA) van alle gerandomiseerde studies met antidepressiva bij kinderen en adolescenten toont een tweemaal hoger risico van zelfmoordgedachten bij de kinderen die een antidepressivum kregen (omwille van depressie of een andere psychiatrische aandoening) dan bij de kinderen die placebo kregen. De FDA is van mening dat ook voor de antidepressiva waarvoor geen klinische studies bij kinderen en adolescenten beschikbaar zijn, een dergelijk risico niet kan uitgesloten worden.

Het beoordelen van een causaal verband tussen behandeling met een antidepressivum en zelfmoordgedachten, is om vele redenen moeilijk: depressie op zich gaat gepaard met een verhoogd risico van zelfmoord; zelfmoordgedachten, en zeker zelfmoord, blijven zeldzaam; patiënten met hoog risico van zelfmoord worden in de studies vaak uitgesloten.

Hoe zouden antidepressiva het risico van zelfmoordgedachten kunnen verhogen? Het is bekend dat alle antidepressiva, zeker in het begin van de behandeling, ongewenste effecten zoals agitatie, angst, slapeloosheid en agressief gedrag kunnen uitlokken. Dit zou volgens sommigen een verergering van de depressie, met zelfmoordgedachten kunnen uitlokken. Een andere verklaring is dat de toename van de zelfmoordgedachten eerder een indirect effect van de antidepressiva is: de verbetering van de depressie kan als gevolg hebben dat de persoon de hopeloosheid nog intenser ervaart, of de herbeleving na psychotrauma nog intenser beleeft.

Hoe behandelen?

Een psychotherapeutische behandeling, b.v. cognitieve gedragstherapie, is doeltreffend bij kinderen en adolescenten met milde tot matig ernstige depressie; dit is de eerstekeuze behandeling maar spijtig genoeg zijn daarvoor onvoldoende mogelijkheden voorhanden. Er is echter weinig bekend over de doeltreffendheid van psychotherapie bij kinderen en adolescenten met ernstige depressie.
Er is op dit ogenblik voor geen enkel antidepressivum afdoend bewijs van doeltreffendheid bij kinderen en adolescenten met depressie. Toch kan in een aantal ernstige gevallen de nood voor medicamenteuze behandeling bestaan. Het opstarten en volgen van een dergelijke behandeling moet gebeuren door artsen met ervaring in het domein, onder continue begeleiding en evaluatie (o.a. in verband met optreden van ongewenste effecten zoals agitatie), en in combinatie met psychotherapeutische ondersteuning. De beschikbare gegevens laten niet toe te kiezen tussen de antidepressiva: voor geen enkel antidepressivum kan een verhoogd risico van zelfmoordgedachten en van automutilatie worden uitgesloten. Met de tricyclische antidepressiva zijn er ook de mogelijke cardiale ongewenste effecten; dit gebeurt vooral bij te hoge dosis, maar ook bij kinderen zijn enkele gevallen beschreven van plotse dood bij therapeutische doses, in afwezigheid van cardiale abnormaliteiten.

Lees ook: Gebruik van antidepressiva bij volwassenen