Hypothermie of onderkoeling: symptomen, oorzaken en behandeling

Als het lichaam afkoelt, verliest men geleidelijk zijn fysieke en mentale vermogens. Aanvankelijk doet het lichaam er alles aan om de normale lichaamswarmte zoveel mogelijk te behouden via beschermingsmechanismen zoals rillen. Uiteindelijk leiden die mechanismen tot een extreem lage hartslag en ademhaling, en kan schijndood optreden.

Bij lichte onderkoeling bedraagt je lichaamstemperatuur nog 34°C. Je begint hevig te rillen en je huid wordt bleek en koud. Het hartritme en de ademhaling versnellen. Je bewustzijn blijft normaal, maar je ervaart vermoeidheid en koudeklachten.

Ernstige onderkoeling kenmerkt zich door een lichaamstemperatuur die daalt tot 31 à 33°C. Het rillen neemt af, maar spieren en gewrichten beginnen te verstijven. De huid verkleurt blauw, hartslag en ademhaling vertragen en het bewustzijn begint af te nemen. Dat uit zich in extreme vermoeidheid, vertraagde reacties en een slecht beoordelingsvermogen. Trage, onhandige bewegingen evolueren verder naar sufheid, verwardheid, ijlen en uiteindelijk volledig bewustzijnsverlies.

Als de onderkoeling kritiek wordt, daalt de lichaamstemperatuur onder 31°C. De hartslag vertraagt extreem. Ook de ademhalingsfrequentie daalt tot één- à tweemaal per minuut. Uiteindelijk stoppen ze beiden en geraak je in coma.

Onderkoeling treedt op als je langdurig wordt blootgesteld aan een lage temperatuur, of kortstondig aan een extreem lage temperatuur. Je kan onderkoeld geraken door bijvoorbeeld overboord te vallen in koud water, door uren of dagen te blijven liggen op een koude vloer na een val, of zelfs door gewoon blootshoofds naar buiten te gaan als het erg koud is.

Bepaalde personen lopen een verhoogd risico op onderkoeling:

• Het lichaam van oude mensen past zich trager aan de koude aan. Ze voelen overigens niet altijd goed meer dat ze afkoelen. Sommige oude mensen zijn ook niet mobiel genoeg om de warmte op te zoeken.

• Baby’s lopen een groter risico omdat ze sneller warmte verliezen door hun relatief grotere lichaamsoppervlakte. Bovendien zijn hun mechanismen om de normale lichaamstemperatuur te behouden, nog niet volledig ontwikkeld. 

• Daklozen lopen vooral tijdens de wintermaanden een verhoogd risico. Dat risico vergroot bij drug- of alcoholgebruik.

• Personen die zich blootstellen aan koudere omgevingstemperaturen: bergbeklimmers, wandelaars of watersporters die zich onvoldoende kleden zijn vatbaarder voor onderkoeling. Bovendien lopen zij het risico om bij een ongeval lang achter te blijven in koude omgevingstemperaturen.

• Blijf bij koudere temperaturen voldoende in beweging.

• Draag warme kleding bij koude buitentemperaturen of bij felle wind. Draag verschillende kledinglagen en zet ook een muts of pet op, want er gaat veel warmte verloren via het hoofd. 

• Kleed baby’s en kinderen warm aan bij buitenactiviteiten in de herfst- en wintermaanden. 

• Eet en drink voldoende wanneer je je lichaam blootstelt aan koude temperaturen of hevige wind. 

• Kleed je warm aan als je wandelt in de bergen of als je gaat bergbeklimmen. Neem ook altijd een extra warme trui en regenjas mee, want de weersomstandigheden in de bergen kunnen snel veranderen. 

• Draag gespecialiseerde kledij en een zwemvest tijdens het watersporten. 

• Draag winddichte kledij bij extremere buitenactiviteiten.

• Let op met katoenen en zweetabsorberende kledingstukken. Ze kunnen vocht vasthouden, waardoor de afkoeling in extreme omstandigheden kan versnellen.

Wil je hulp bieden aan iemand die onderkoeld lijkt te zijn, hou dan rekening met de graad van onderkoeling.

• Vermoed je dat iemand ernstig onderkoeld is? Bel dan direct 112 of laat 112 bellen.

• Zorg bij lichte en ernstige onderkoeling dat het slachtoffer niet verder afkoelt met dekens en beschutting.

• Gebruik de dekens op de juiste manier zodat het slachtoffer zo weinig mogelijk warmte verliest. Bedek ook het hoofd, maar laat mond, ogen en neus vrij. Pak armen en benen apart in om ze zo warm mogelijk te houden.

• Iemand die licht onderkoeld is, breng je naar een warmere omgeving. Iemand die ernstig onderkoeld is, kan je beter niet verplaatsen.

• Geef iemand die licht onderkoeld is, iets warms te drinken, zoals thee, koffie of soep. Bij ernstige onderkoeling mag het slachtoffer juist niets eten of drinken.