Chronische inflammatoire darmziekten: 'Onzichtbare symptomen, maar grote impact op dagelijks leven'

dossier

De ziekte van Crohn en colitis ulcerosa komen steeds vaker voor en treffen vooral jongvolwassenen. De vaak onzichtbare symptomen van deze chronisch inflammatoire darmziekten kunnen een aanzienlijke impact hebben op de levenskwaliteit van patiënten. 

Wat is de ziekte van Crohn?

Endoscopie- Ziekte van Crohn- kan alle darmsegmenten aantasten

De ziekte van Crohn is een langdurige ontsteking van de darm die alle darmsegmenten kan treffen. Vooral het uiteinde van de dikke en de dunne darm, maar ook andere delen van het maagdarmstelsel kunnen worden aangetast. Vaak gaat de ziekte gepaard met vernauwingen van de darm, abcessen en fistels (waarbij een abnormale verbinding tot stand komt tussen de darm en andere organen of de huid) en zweertjes in de mond. In zeldzame gevallen treft de ziekte ook andere lichaamsdelen, zoals de gewrichten, de ogen of de lever.

De ziekte komt vooral voor bij mensen tussen 15 en 40 jaar oud, maar ze kan ook vroeger of later in het leven de kop op steken. De ziekte van Crohn komt iets vaak voor bij vrouwen dan bij mannen. Het is een typische beschavingsziekte die bijna uitsluitend in de geïndustrialiseerde wereld voorkomt en die meer wordt gezien bij een stedelijke bevolking dan op het platteland.

Wat is colitis ulcerosa?

Colitis ulcerosa: onsteking van de dikke darm

Colitis ulcerosa is een chronische, oppervlakkige ontsteking van de dikke darm met vorming van zweren. Ook kunnen er klachten en ontstekingen buiten de darm voorkomen. De ziekte begint typisch op jonge leeftijd, vaak tussen 20 en 30 jaar. Colitits ulcerosa komt iets vaker voor bij mannen dan bij vrouwen. 

Symptomen chronische inflammatoire darmziekten

Mensen met de ziekte van Crohn hebben vooral maagdarmklachten. Doorgaans gaat het dan om symptomen als krampen, diarree, misselijkheid, gewichtsverlies en een verminderde eetlust. Deze klachten gaan op en af: een Crohnpatiënt kan zich maanden goed voelen, om dan plots weer geconfronteerd te worden met een ‘opstoot’. Na verloop van tijd kunnen bijkomende problemen de kop op steken waaronder bloedarmoede, gewrichtspijnen en anale ongemakken (o.a. anale fistels).

Ook bij colitis ulcerosa verschillen de symptomen sterk van patiënt tot patiënt. Soms blijft de ziekte zeer mild, maar ze kan ook erg agressief zijn. De ziekte verloopt in opstoten en klachtenvrije periodes. Het meest typische beeld is diarree vermengd met bloed, slijm en etter. Vaak is er een al dan niet ‘valse’ stoelgangsnood. In ernstige gevallen komen daarnaast nog bloedarmoede, moeheid en vermagering voor. Soms zijn er ook klachten buiten de darm, bijvoorbeeld aan ogen, gewrichten en huid.

Afgezien van de fysieke symptomen kampen mensen met chronische darmaandoeningen ook vaak met mentale klachten.

Oorzaak

De onmiddellijke oorzaak van de ziekte van Crohn is niet gekend. Men weet wél dat het gaat om een overdreven reactie van de darm tegen stoffen die vermoedelijk bij iedereen in de darm aanwezig zijn. In normale omstandigheden worden deze stoffen goed verdragen, terwijl patiënten met de ziekte van Crohn abnormaal hevig op deze stoffen reageren. Deze - vermoedelijk genetisch bepaalde - afweerreactie lokt op haar beurt een hele reeks reacties uit die leiden tot de ontsteking van de darm. Door deze ontsteking wordt de opname van nog méér stoffen uit de darm mogelijk, zodat men in een vicieuze cirkel belandt. 

Ook omgevingsfactoren hebben invloed op het ontwikkelen van de ziekte van Crohn, zoals een ‘westers’ dieet rijk aan geraffineerde koolhydraten, roken, stress en medicijngebruik.

Lees ook: Omgevingsfactoren bij ontstaan inflammatoire darmziekte

Ook de precieze oorzaak van colitis ulcerosa is onbekend. Naast een onmiskenbare erfelijke factor, komt ook hier een onevenwichtig afweersysteem in het darmslijmvlies om de hoek kijken. Daarnaast spelen net zoals bij de ziekte van Crohn omgevingsfactoren, zoals voeding, stress, roken en medicatiegebruik een rol in het ontstaan van de ziekte. 

Lees ook: Inflammatoire darmziekten (IBD): mogelijke oorzaken van de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa

Diagnose

Behandeling

• Medicijnen. Welke medicatie werkt voor welke patiënt is vaak een kwestie van uitproberen. Mogelijke medicijnen zijn: ontstekingsremmers, TNF-blokkers (biologicals), afweeronderdrukkende medicijnen, (immunosuppressiva), antibiotica, diarreeremmers.
• Operatie. Een chirurg zal het ontstoken deel van de dikke darm verwijderen. Soms zal hij (tijdelijk) een stoma aanleggen, zodat de darm kan herstellen.
  
  

Voedingsadvies

Een wonderdieet voor mensen met de ziekte van Crohn en Colitis Ulcerosa bestaat niet, maar er zijn wel enkele basisprincipes. 

Volgens de huidige wetenschappelijk kennis kan men stellen dat, in plaats van een beperkende voeding, vooral moet worden gestreefd naar een gevarieerde voeding die smaakvol én gezond is. 

De voeding moet energie- en eiwitrijk, maar relatief vetarm zijn. In periodes van remissie (bij afwezigheid van symptomen) moet je zoveel mogelijk streven naar een normale en evenwichtige voeding maar tijdens periodes van een opstoot kan je de voeding aanpassen om je klachten te verlichten. Eet dan vezelarm en vermijd zaken die de darmen kunnen prikkelen. Om dit te realiseren is deskundig dieetadvies noodzakelijk. 

• Energierijk: Veel Crohnpatiënten zijn onvoldoende of onevenwichtig gevoed. Hiervoor bestaan verschillende redenen, zoals een gebrek aan eetlust en de angst voor de buikkrampen en de diarree die door een maaltijd worden uitgelokt. Bovendien vergt de ziekte zelf heel veel energie en worden de voedselbestanddelen maar heel gebrekkig en beperkt opgenomen. Dit is vooral een probleem bij kinderen en jongeren die tijdens de groei juist extra energie nodig hebben. Groeiachterstand en en verlate puberteit ten gevolge van ondervoeding, zijn dan ook frequente symptomen van de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa. Bij kinderen zijn het dikwijls de eerste en enige tekenen van de ziekte.
  De opname van voldoende energie is dus cruciaal. De beste manier om de nodige energie en voedingsstoffen op te nemen, is meerdere keren per dag kleine hoeveelheden te eten. Op die manier beperkt men de hoeveelheid voedsel en afvalstoffen die door de darm moet worden verwerkt.
  
• Eiwitrijk: De ziekte veroorzaakt immers een verhoogd verbruik en een verhoogd verlies van eiwitten doorheen de ontstoken darmwand.
  
• Vetarm: Algemeen wordt aangeraden om het vetgebruik te beperken tot ongeveer 70 g per dag.
• Vitamines en mineralen: Een extra inname van vitamine D en calcium is meestal aangewezen, vooral voor patiënten die met corticoïden worden behandeld, om de botontkalking tegen te gaan die vaak door deze geneesmiddelen wordt veroorzaakt.
  Wanneer het laatste uiteinde van de dunne darm sterk is aangetast of werd weggenomen, zijn supplementen van foliumzuur en vitamine B12 noodzakelijk.
  Wanneer de patiënt gewoon kan eten, zijn supplementen van zink, magnesium, fosfor en oligo-elementen zelden noodzakelijk. Deze supplementen zijn wél belangrijk voor mensen die enkel kunstmatig via het bloed worden gevoed.
  
  IJzertekort is bij Crohnpatiënten heel frequent. Zij verliezen namelijk veel ijzer door de bloedende letsels, terwijl ze anderzijds minder ijzer opnemen door de uitgebreide letsels in de dunne darm. In de meeste gevallen zijn ijzersupplementen dan ook aangewezen. In zeldzame gevallen moet het ijzer parenteraal (intramusculair) worden toegediend.
  
  Wàt men eet, wordt het best bepaald door de zieke zelf, in functie van het klachtenpatroon. Voedingsmiddelen die duidelijk last veroorzaken, kunnen maar beter worden vermeden.
  Toch mag niet elke opflakkering van klachten automatisch op rekening worden geschreven van het laatst gegeten voedingsmiddel. Op die manier zou de lijst van "te mijden levensmiddelen" immers te lang worden, met een erg eenzijdig voedingspatroon als gevolg.

Een beperking van melkproducten is alleen verantwoord wanneer de overgevoeligheid voor deze producten duidelijk is aangetoond. Melk en melkproducten vormen immers een zeer belangrijke bron van calcium en eiwitten. Zure melkproducten (zoals yoghurt of karnemelk) geven doorgaans minder last omdat ze minder melksuiker (lactose) bevatten. Ter vervanging van melk kunnen eventueel met calcium verrijkte sojaproducten worden gebruikt.

Lees ook: Voedingsaanbevelingen bij ziekte van Crohn en colitis ulcerosa

Sondevoeding

Wanneer de patiënt ernstig ziek is, of wanneer grote delen van de darm werden weggenomen, wordt het onmogelijk om alleen via de maaltijden voldoende energie op te nemen. In die gevallen is (tijdelijk) sondevoeding aangewezen.
Deze voeding bestaat uit gedeeltelijk tot vrijwel volledig verteerde voedingsstoffen (zgn. astronautenvoeding) die veel beter door de dunne darm worden opgenomen. Omwille van haar slechte smaak, wordt deze voeding toegediend via een smalle sonde die langs de neus en de achterkant van de keel tot in de maag wordt gevoerd. Wanneer ze enkel als bijvoeding wordt toegediend, gebeurt dit meestal 's nachts.
Deze enterale voeding kan bij volwassene en kinderen een verbetering van de ziektetoestand (remissie) teweegbrengen. Ze bevordert ook de groei bij kinderen die groeiachterstand hebben opgelopen. De doeltreffendheid van deze voeding hangt echter af van de mate waarin de patiënt deze voeding verdraagt, en van zijn vermogen om deze voeding gedurende een lange periode te gebruiken.

Lees ook: Dikke darm operatie

Lees ook: Mijn verhaal: leven met een stoma bij ziekte van Crohn

Lees ook: Ziekte van Crohn en zwangerschap