Xenotransplantatie: dieren als donor voor menselijke organen

Een xenotransplantatie is een transplantatie van dierlijke organen of weefsels bij de mens. Het voorvoegsel ‘xeno’ komt van het Griekse woord ‘xenos’ dat ‘vreemd’ betekent. Xenotransplantaties leiden meestal tot afstoting van het lichaamsvreemde orgaan of weefsel. Om dat risico te verkleinen hebben wetenschappers geprobeerd om de genetische eigenschappen van dierlijke organen te wijzigen. Met succes.

Het transplanteren van menselijke organen is al geen sinecure doordat de organen van een ander mens er zo anders uitzien. Het eigen lichaam kan het orgaan dan gaan aanvallen of ‘afstoten’. Wanneer een varkensorgaan wordt aangesloten op bloedvaten in een mens volgt een hyperacute afstoting. Varkenscellen hebben namelijk een andere chemische oppervlakstructuur dan die van menselijke cellen.

“Het menselijk immuunsysteem bestrijdt infecties door ‘vreemde’ bacteriën en virussen te onderscheiden van het gezonde ‘eigen’ weefsel,” zegt onderzoeker Jayme Locke. “Organen van een ander mens zien er zo verschillend uit dat er anti-afstotingsmedicijnen nodig zijn om aanvallen van het eigen lichaam – de zogenaamde afstoting – te voorkomen. Varkensnieren zien er echter zo vreemd uit, dat medicijnen tegen afstoting niet eens voldoende zijn. Daarom zijn bepaalde genetische aanpassingen nodig om het varkensorgaan meer mensachtig te maken.”

Twee genetisch gemodificeerde varkensnieren werden in de buik van een hersendode man getransplanteerd nadat zijn eigen nieren waren verwijderd. De varkensnieren werden door tien belangrijke genbewerkingen genetisch gemodificeerd. Zo werden ze geschikter voor mensen.

Na de operatie bleken de geïmplanteerde varkensnieren goed te functioneren. Ze filterden bloed, produceerden urine en werden niet meteen afgestoten. Tot op het moment dat het experiment 77 uur na transplantatie werd beëindigd, bleven de nieren werken.

Volgens de onderzoekers hebben ze het transplantatiesysteem grondig getest: elke stap in het transplantatieproces werd nagebootst. Er was bovendien geen overdracht van ziekten en endogene retrovirussen.

Xenotransplantatie kan een oplossing zijn voor het wereldwijde donortekort en de grote wachtlijsten voor organen. De studie is alvast veelbelovend maar er is nog verder onderzoek nodig. Men moet onder andere nagaan of varkensnieren ook gedurende een lange periode door het lichaam aanvaard worden en het menselijk immuunsysteem niet beschadigen.

Om meer uitsluitsel te krijgen, moet men xenotransplantatie testen bij levende mensen. “We hebben nu belangrijke kennishiaten kunnen vullen en gegevens verzameld die nodig zijn om klinische proeven te starten onder levende mensen met nierfalen”, zegt Locke. “We denken dat xenotransplantatie in de komende 5 tot 10 jaar op grote schaal beschikbaar kan zijn.” Al is daarvoor eerst wel nog de goedkeuring nodig van de daarvoor bevoegde instanties.