Wijsheidstanden of verstandskiezen verwijderen

dossier Verstandskiezen of wijsheidstanden zijn de laatste van de 32 doorkomende tanden en kiezen. Ze zijn de derde grote kies achterin de mond (in medische termen derde molaar of M3). Ze komen door na de puberteit, meestal tussen 17 en 21 jaar. Bij ongeveer de helft van de jonge mensen breken ze niet (allemaal) door. Bij de mensen die ze wel hebben, ontstaan in bijna de helft van de gevallen problemen en moeten ze verwijderd worden.

Problemen

Vaak geven verstandskiezen aanleiding tot klachten. Doordat verstandskiezen als laatste doorkomen, is er vaak niet genoeg ruimte in de kaak. Dit kan leiden tot verstandskiezen die ingekneld raken of onder het tandvlees vast komen te zitten tussen de andere kiezen of het kaakbot. Die geknelde verstandskiezen veroorzaken soms zwellingen, ontstekingen en pijn. Bij vrouwen is de wijsheidstand vaker ingesloten dan bij mannen.

Over het algemeen geven de onderste verstandskiezen de meeste problemen.

Veel voorkomende problemen zijn:

• Acute of chronische ontsteking van het tandvlees of het weefsel rond en boven de wijsheidstand. De ontsteking kan uitbreiden naar de rest van de mond. 
• Te weinig plaats in de kaak of een afwijkende stand. De tanden staan scheef of gekanteld wat kauwproblemen geeft omdat het gebit niet goed kan sluiten. Bovendien kan de wang of het tandvlees stukgebeten worden.
• Beschadiging van de kies voor de verstandskies doordat die laatste er tegenaan duwt. 
• Snelle vorming van gaatjes, doordat verstandkiezen door hun ligging ver achterin de mond moeilijker te reinigen zijn. 
• Het tandzakje waarin de verstandskies is gevormd kan een zogenaamde ‘cyste’ worden.

Vaak wordt gezegd dat de ondertanden scheef kunnen gaan staan door het doorbreken van de wijsheidstanden. Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dit niet te kloppen. Het scheef groeien van de ondertanden komt inderdaad veel voor bij (jong) volwassenen, maar de verstandskiezen zijn niet de oorzaak.

Wanneer worden wijsheidstanden verwijderd?

Als een wijsheidstand mooi doorkomt en gemakkelijk te onderhouden is, kan men hem rustig laten zitten. Maar als er een probleem optreedt of als de tandarts bij een controle-onderzoek vaststelt dat een of meerdere wijsheidstanden in de toekomst een probleem kunnen veroorzaken, dan kan de tandarts beslissen dat de wijsheidstand(en) het best verwijderd worden.

Om wijsheidstanden te verwijderen wachten veel tandartsen liefst tot ze zijn doorgekomen. Zo kunnen ze makkelijker worden weggenomen. Maar ook dan blijft het een vervelende ingreep, al is de pijn minder en de wond kleiner dan bij een operatie. 

Wanneer er onvoldoende plaats is om de wijsheidstand volledig te laten doorbreken, is een operatie door een kaakchirurg of gespecialiseerd tandarts meestal de enige mogelijkheid. Eens de wijsheidstanden klachten veroorzaken, is de kans op postoperatieve pijn en verwikkelingen (infectie, nabloedingen, zenuwletsel...) groter.

Omdat het verwijderen van wijsheidstanden geen lichte ingreep is, wordt dit meestal gedaan tussen de 15 en 25 jaar. Het ontstaan van klachten wordt dan voorkomen en er heeft nog geen aantasting van het tandvlees of de kiezen plaatsgevonden. Ook is verwijdering op jonge leeftijd eenvoudiger en verloopt de genezing beter. Wachten tot de klachten opduiken richt schade aan en maakt de behandeling moeilijker. Bovendien is de kans op zenuwbeschadiging bij jongeren kleiner, onder meer omdat de tandwortel nog niet volledig gevormd is. Voor een goed herstel van het kaakbot rond de wijsheidstand en het herstel van het tandvlees aan de achterkant van de kies waar de wijsheidstand tegenaan lag, is verwijdering voor het 25e jaar zelfs een belangrijke voorwaarde.

In de regel worden wijsheidstanden die geen klachten geven bij voorkeur niet meer verwijderd bij patiënten boven de 40 jaar.

Sommige wijsheidstanden worden het best niet verwijderd. Als de wortels van de wijsheidstand innig verbonden zijn met de zenuw (nervus alveolaris inferior) zal de kaakchirurg beslissen om de wijsheidstand in eerste instantie te laten zitten omdat de kans bestaat dat de onderkaakzenuw beschadigd raakt bij de verwijdering. Alleen bij langdurige of herhaalde klachten zal in die omstandigheden toch de wijsheidstand verwijderd worden.

Wie verwijdert de wijsheidstand?

De routine-verwijdering van doorgebroken wijsheidstanden wordt in de regel door de tandarts uitgevoerd. Wanneer een wijsheidstand ingesloten is of scheef ligt, wordt de patiënt meestal verwezen naar de geneesheer-specialist in de stomatologie en/of mond-, kaak- en aangezichtsheelkunde.

Hoe worden wijsheidstanden verwijderd?

De behandeling gebeurt onder lokale verdoving, kant per kant, of in één operatie onder algemene verdoving.

De plaatselijke verdoving is dezelfde als bij de tandarts.
Wanneer de verdoving is ingewerkt maakt de arts het tandvlees los en maakt hij ruimte rond de kies. Daarvoor gebruikt hij een boor die lijkt op die van de tandarts. Daarna kan de kaakchirurg de verstandskies verwijderen. Vaak is de verstandskies achter de buurkies gekanteld en is het nodig hem in twee of meerdere delen te verwijderen.

Het tandvlees wordt gehecht met hechtmateriaal dat (meestal) vanzelf oplost. Op de wond wordt een gaasje aangebracht, waarop je stevig moet bijten. Dit geeft extra druk op de wond waardoor een nabloeding kan worden voorkomen. Een half uur na de ingreep kan dit gaasje verwijderd worden. De ingreep zelf duurt ongeveer een half uur.

Wat kost het verwijderen van je wijsheidstand(en)?

De kost van het verwijderen van je wijsheidstanden hangt af van wie de ingreep uitvoert (tandarts of kaakchirurg), van het type verdoving (plaatselijk of volledig) en van jouw specifiek tandprobleem (stand van je tand, aantal tanden,...). Jouw ziekenkas dekt een deel van de kosten van de ingreep, maar lang niet alles.

Daarom kan een goede tandverzekering afsluiten verstandig zijn. Die komt tussen in de kosten voor behandelingen die je tandarts onder lokale verdoving uitvoert. Informeer je over welke behandelingen zijn inbegrepen en hoeveel je jaarlijks terugbetaald krijgt.

Wordt de ingreep uitgevoerd onder algemene verdoving in dagopname, dan komt de tandverzekering niet tussen, maar is een goede hospitalisatieverzekering belangrijk. Die betaalt dan het grootste deel van de kosten terug.

Na de operatie

Het is normaal dat je na de operatie minstens een drietal dagen last zal hebben en niet naar school of werk kan, zeker als meerdere verstandskiezen in één keer verwijderd werden, al dan niet onder gehele narcose. De operatie geeft een flinke zwelling in de kaak, omdat de chirurg in het bot moet boren om de kies eruit te halen. Tegen dat de zwelling helemaal verdwenen is, zijn er vaak enkele weken verstreken. Doordat de kaak is opgezet, gaat de mond moeilijk open. Eten is lastig en doet pijn. Alles is gevoelig en soms kan de wond gaan ontsteken.

Wat je moet doen op de operatiedag zelf:

• Laat de gaastampon tussen jouw tanden ter plaatse gedurende 30 à 60 minuten. Als de wond na één uur nog bloedt, moet het gaas nog wat langer blijven zitten.
• Neem de voorgeschreven pijnstillers in voor de verdoving is uitgewerkt.
• Hou de tong weg van de plaats van ingreep.
• Leg ijs op de wang: de eerste uren zijn de belangrijkste (ijsklontjes in een plastic zakje, washandje eromheen en steeds enkele minuten op de wang, en dan er weer af).
• Veel rusten, bij voorkeur zittend, niet liggend.
• Spoelen met water is de eerste uren niet gewenst omdat het lichaam het gat zelf moet dichten.
• Eten en drinken kan, maar is meestal moeilijk. Gebruik alleen koude spijzen en koude dranken en begin pas met vast voedsel in te nemen als de verdoving is uitgewerkt, anders bestaat het risico dat je op de lip bijt.
• Antibiotica nemen indien voorgeschreven door jouw arts.
  

Wat je de volgende dagen moet doen:

• Na 24 uur de mond spoelen met lauw zout water (1 koffielepel in een tas lauw water) of met een mondspoelmiddel (chloorhexidine of een vergelijkbaar middel) zoals voorgeschreven door de arts.
• Neem pijnstillers zoals voorgeschreven. Wacht niet tot de pijn in alle hevigheid doorbreekt om een nieuwe pijnstiller te nemen.
• Schoonhouden van de mond is essentieel. Tandenpoetsen moet normaal verder gebeuren, eventueel met een kleine, zachte kindertandenborstel, en ontzie daarbij het getroffen gebied.
• Gedurende drie dagen na de ingreep niet roken en liefst geen alcohol.
• Antibiotica nemen indien voorgeschreven door je arts.

Wat je zeker niet mag doen:

• De eerste dag niet spoelen en niet zuigen op de wonde.
• Roken is strikt verboden gedurende de eerste week na de ingreep. Roken verstoort de wondgenezing en kan nabloedingen veroorzaken.
• Géén hete koffie, noch hete thee of hete spijzen en dit gedurende 24 uur na de ingreep
• Gebruik de eerste dagen geen of slechts zeer matig alcohol. Alcohol vergroot de kans op nabloedingen.

Klachten en mogelijke verwikkelingen na een operatie

Er zijn een aantal complicaties die kunnen optreden na het verwijderen van een wijsheidstand. Met name als de verwijdering operatief gebeurde (als de tand nog volledig in het bot zit). Gelukkig zijn de meeste complicaties vrij zeldzaam.

• Zwelling: het optreden van een dikke wang is te verwachten. Deze zwelling wordt het hevigst na de tweede postoperatieve dag en begint de vierde dag pas af te nemen. 
• Napijn: matige tot sterke pijn is normaal. Normaal zal de arts een pijnstiller en eventueel een ontstekingsremmer voorschrijven. Wacht niet tot de pijn in alle hevigheid is doorgebroken om een nieuwe pijnstiller te nemen. Ijsblokjes in een plastic zak in een doek wikkelen, geeft ook verlichting.
• Lichte pijn of korsten aan de mondhoeken kunnen verholpen worden met wat vaseline. 
• Koorts: lichte koorts is normaal de dag na de ingreep. Rusten en veel drinken zijn aan te raden. 
• Nabloeding: de eerste 12 à 24 uur is nabloeden mogelijk. Plaats eventueel een nieuwe tampon waarop je goed bijt. Indien er een zichtbare bloedklonter gevormd is die over de andere tanden heen gaat en blijft bloeden, moet je eerst deze klonter volledig wegnemen alvorens je op een nieuwe tampon bijt. Als ondanks deze maatregel de wonde hevig blijft bloeden, neem je best telefonisch contact op met de chirurg. Een lichte bloeding gedurende de eerste 24 uur is echter normaal en mag je niet verontrusten. 
• Moeilijke mondopening (trismus): moeilijk slikken en keelpijn, oorpijn zijn postoperatieve verschijnselen die kunnen voorkomen. Meldt dit aan jouw arts op de nacontrole. 
• Doofheidsgevoel: Soms is een doofheidsgevoel of 'veranderd' gevoel (paresthesie) in de onderlip aanwezig. Dit is meestal slechts langs één zijde aanwezig. Dit doofheidsgevoel is praktisch altijd tijdelijk en verdwijnt spontaan na enkele dagen tot weken. 
• Infectie: de wonde kan ontsteken (alveolitis) of er kan een abces ontstaan. Indien de pijn of de zwelling na de vierde à vijfde postoperatieve dag plots in alle hevigheid terug beginnen toe te nemen is de kans groot dat je een infectie doet. Neem dan zo snel mogelijk contact op met je arts. 
• Een beschadiging aan de kaak- of tongzenuw met als gevolg een dove lip of tong. Direct na de ingreep bestaat deze complicatie in tien procent van de gevallen. Dit is echter vaak tijdelijk van aard en verdwijnt meestal spontaan na enkele weken tot maanden. 
• Buurtanden kunnen beschadigd worden.
• Uitzonderlijk kan zelfs een kaakfractuur ontstaan.