Een vaccin tegen bloedkanker

Een allogene stamceltransplantatie is voor patiënten met bloedkanker een potentieel levensreddende behandeling. Hierbij krijgt een patiënt als het ware een nieuw afweersysteem. Toch komt de ziekte soms terug, of er ontstaat een afstotingsreactie tegen lichaamseigen cellen. Het Radboudumc, het universitair ziekenhuis in Nijmegen, ontwikkelde verschillende nieuwe, veilige behandelingen, waaronder een vaccin, om dit te voorkomen. 

Acht procent van de mensen met kanker heeft een vorm van bloedkanker, zoals acute leukemie of een lymfoom. Vaak biedt allogene stamceltransplantatie (allo-SCT) de enige kans op genezing. Hierbij krijgen patiënten eerst chemo- en/of bestraling waardoor het eigen afweersysteem wordt uitgeschakeld. Ook vernietigt deze voorbehandeling (een deel) van de bloedvormende cellen, waaronder dus ook de tumorcellen. Vervolgens krijgt de patiënt stamcellen van een donor die uitgroeien tot een nieuw afweersysteem, dat de overgebleven tumorcellen aanvalt.

 

Helaas komt de ziekte bij veel mensen terug en daarnaast kan het donorafweersysteem zich tegen gezonde weefsels van de patiënt keren. Het Radboudumc onderzocht daarom het effect van dendritische celvaccinatie na een allo-SCT. Hierbij worden bepaalde afweercellen, monocyten, uit het bloed van de stamceldonor gehaald. Deze worden in het lab uitgerijpt tot dendritische cellen. Vervolgens worden ze voorzien van bepaalde eiwitten die op de tumorcellen van de patiënt voorkomen. Terug in het bloed van de patiënt zullen de dendritische cellen de eiwitten presenteren aan andere cellen van het immuunsysteem, die vervolgens de resterende tumorcellen opruimen. 

Negen patiënten werden met het 'vaccin' behandeld. Geen van de patiënten ontwikkelde een afstotingsreactie tegen lichaamseigen cellen. Helaas leverde het vaccin nog geen genezing op. Waarschijnlijk komt dat omdat de werking van het vaccin naar verloop van tijd uitdooft, omdat de dendritische cellen hun werking verliezen. Momenteel wordt een nieuw vaccin uitgetest waarbij bepaalde eiwitten die normaal gesproken voor een verminderde werking zorgen, werden uitgeschakeld.

 

Het onderzoek keek ook naar de mogelijkheid om natural killer (NK) cellen in te zetten bij de behandeling van bloedkanker. Behandeling met NK-cellen kan een aanvulling vormen op allo-SCT. 

NK-cellen zijn onderdeel van het aangeboren immuunsysteem en kunnen tumorcellen aanvallen zonder een omgekeerde afstoting te veroorzaken. In eerdere studies werden  NK-cellen uit het bloed van donoren gehaald. Nadeel hiervan is dat er zo maar weinig NK-cellen verkregen worden en dat er ook andere afweercellen bij kunnen zitten die omgekeerde afstoting kunnen veroorzaken. Het Radboudumc ontwikkelde daarom een methode waarmee grote aantal NK-cellen gekweekt kunnen worden uit stamcellen van de donor, waardoor er geen andere afweercellen bij zitten. Eerder onderzoek in het Radboudumc liet al zien dat ook uit navelstrengbloedstamcellen grote hoeveelheden NK-cellen gekweekt kunnen worden. In een kleine patiëntengroep van patiënten die niet in aanmerking kwamen voor allo-SCT, kon aangetoond worden dat deze NK-cellen veilig gegeven kunnen worden en dat bij een deel van de patiënten de restziekte (laatste overgebleven tumorcellen) verdween. Dat effect hield zes maanden aan maar uiteindelijk kwamen de tumorcellen weer terug. Inmiddels is de therapie verbeterd en wordt deze in nieuwe studies onderzocht.