Gerelateerde artikels
HPV-infectie: hoe gevaarlijk is het humaan papillomavirus?
In dit artikel
HPV-infectie: hoe gevaarlijk is het humaan papillomavirus?
dossier
Er bestaan meer dan 100 types van het humaan papillomavirus of HPV. Al die verschillende types HPV krijgen een nummer. De meeste soorten zijn absoluut niet gevaarlijk, maar een paar soorten wel. Hoe raak je besmet, wat zijn de symptomen en wat als je een HPV-infectie hebt?
Lees ook: Humaan papillomavirus (HPV): waarom moet je je laten vaccineren?
Verschillende types HPV
De humaan papillomavirussen worden onderverdeeld in drie groepen:
- De virussen die besmettingen veroorzaken van de huid en wratten kunnen veroorzaken (HPV1 bijvoorbeeld veroorzaakt wratten op de voetzool).
- De virussen die besmettingen veroorzaken van de slijmvliezen, vooral in het gebied van de geslachtsorganen (het genitale gebied), en genitale wratten (condylomata accuminata) kunnen veroorzaken (bijvoorbeeld types 6 en 11).
- De virussen die besmettingen van de slijmvliezen in het gebied van de geslachtsorganen kunnen veroorzaken en diverse types van kanker kunnen veroorzaken (onder andere types 16, 18, 31, 33, 45).
Lees ook: Video: HPV: wat is het?
Besmetting met HPV
© Getty Images
HPV is een van de meest voorkomende seksueel overdraagbare infecties. Het wordt meestal overgedragen bij de eerste seksuele contacten. Als je seks hebt met iemand die besmet is, is de kans dat je zelf besmet raakt 50 tot 60%:
- Iedereen die seksueel contact heeft gehad, kan besmet raken. Het is zelfs niet nodig om geslachtsgemeenschap te hebben gehad: het virus kan ook worden overgedragen via huidcontact.
- Huid-op-huidcontact (ter hoogte van het schaamstreek) is voldoende voor overdracht. De besmetting kan ook gebeuren via de handen of gedeelde seksspeeltjes.
- Het risico op overdracht van HPV is bijzonder hoog voor de ontvanger bij anale seks.
- Een condoom vermindert het risico op besmetting met ongeveer 70%, maar beschermt niet volledig, omdat het virus zich niet alleen in de vagina bevindt: het kan ook aanwezig zijn rond de vagina, op en rond de penis. Het kan ook worden overgedragen via de handen en de mond. Ook orale seks brengt dus een risico met zich mee.
- HPV kan tijdens de zwangerschap en/of bevalling worden overgedragen op de foetus, maar de kans dat dit gebeurt is klein.
Lees ook: Verhoogt veel seks de kans op baarmoederhalskanker?
Vaccin tegen HPV
Tegen HPV kan je je als jongere gratis laten vaccineren. De vaccinatie werkt het best als je ze krijgt voordat je in aanraking komt met HPV. Een volledige vaccinatie bestaat uit twee inentingen in de bovenarm in de loop van één schooljaar voor de aanbevolen leeftijdsgroep (12 jaar).
Lees ook: Humaan papillomavirus (HPV): wie moet zich laten vaccineren?
HPV-infectie: wie loopt risico?
Het virus is erg besmettelijk. Men schat dat meer dan 80 procent van alle jonge vrouwen en mannen die seksueel contact hebben gehad, ooit besmet zijn met (een of meerdere types van) HPV.
HPV-infecties treffen vooral jonge vrouwen en mannen. Maar men kan ook op latere leeftijd altijd opnieuw geïnfecteerd worden. Het risico op het verwerven van een nieuwe HPV-infectie verhoudt zich recht evenredig tot de seksuele activiteit en het aantal partners.
- Bij vrouwen is de kans op infectie het hoogst in de leeftijdscategorie vóór 25-30 jaar. Daarna neemt ze geleidelijk af, met een tweede minder beduidende prevalentiepiek na de leeftijd van 60 jaar.
- Bij mannen neemt de kans op infectie in tegenstelling tot bij vrouwen niet af met de leeftijd, maar blijft doorheen de hele levensloop constant.
Een HPV-infectie wordt bij homo- of biseksuele mannen vaker vastgesteld dan bij heteroseksuele mannen.
Bij mannen en vrouwen met HIV ligt de kans van een HPV-infectie veel hoger dan in de algemene bevolking. De types die het meest frequent worden aangetroffen bij hiv-positieve personen zijn ook verschillend van die bij de algemene bevolking.
Symptomen HPV-infectie
De meeste HPV-infecties verlopen zonder symptomen. Bovendien ruimt het immuunsysteem het virus in de meeste gevallen vanzelf op. Als de HPV-infectie toch langer dan twee jaar aanhoudt, is er een verhoogd risico op het ontwikkelen van bepaalde kankers en/of genitale wratten. Men schat dat ongeveer 1% van alle HPV-infecties leidt tot kanker en/of wratten.
Waarom het lichaam het virus niet altijd kan opruimen, is nog niet helemaal duidelijk. Wel is bekend dat het risico op een blijvende infectie hoger is bij mensen die roken, maar ook bij mensen die bepaalde medicijnen nemen, bijvoorbeeld een behandeling tegen een hiv-infectie of na een orgaantransplantatie.
Het is niet zeker of het HPV-virus ooit volledig uit het lichaam verdwijnt. Vermoedelijk kan het in slaaptoestand blijven sluimeren en zich op een later moment opnieuw activeren (zoals dat ook gebeurt bij het herpesvirus, dat koortsblaasjes veroorzaakt). Een verzwakt immuunsysteem kan het virus opnieuw doen opflakkeren.
Lees ook: Uitstrijkje of HPV-test is afwijkend: verloop colposcopie en biopsie
HPV en kanker
Ongeveer 5% van alle kankers wereldwijd wordt gelinkt aan HPV. Bijna 100% van alle gevallen van baarmoederhalskanker wordt veroorzaakt door HPV. HPV-infecties worden ook in verband gebracht met vaginakanker, schaamlipkanker, anuskanker, peniskanker en sommige vormen van mond- en keelkanker.
Baarmoederhalskanker
Het verband tussen een HPV-infectie en baarmoederhalskanker is duidelijk aangetoond. In bijna 100% van de gevallen worden 13 hoog-risico HPV-types gedetecteerd (HPV 16, 18, 31, 33, 35, 39, 45, 51, 52, 56, 58, 59 en 68). In Europa wordt ongeveer 59% van de gevallen van baarmoederhalskanker toegeschreven aan HPV 16 en 16% aan HPV 18.
Een HPV-infectie is een noodzakelijke, maar niet voldoende voorwaarde voor het ontstaan van baarmoederhalskanker. Slechts een kleine minderheid van de vrouwen met een HPV-infectie (0,02 tot 0,22%) ontwikkelt daadwerkelijk kanker. In de meeste gevallen wordt het virus opgeruimd door het immuunsysteem.
- Als het virus niet wordt opgeruimd en de infectie aanhoudt, kunnen afwijkingen ontstaan in het slijmvlies (epitheel) van de baarmoederhals. Deze worden geclassificeerd als cervicale intra-epitheliale neoplasie graad 1 (CIN1). In 60% van de gevallen verdwijnt CIN1 spontaan en slechts 1% ontwikkelt zich tot kanker.
- CIN1 kan evolueren naar ernstigere epitheelafwijkingen in de vorm van dysplasie over twee derde of de volledige dikte van het epitheel (respectievelijk CIN2 en CIN3). Bij CIN3 (vroeger "carcinoma in situ" genoemd) ontstaat genetische instabiliteit van de gastheercellen, wat kan leiden tot kwaadaardige celdegeneratie.
- Bij CIN2 en CIN3 verdwijnen de afwijkingen spontaan in slechts 30 à 40% van de gevallen. Als ze niet behandeld worden, evolueert meer dan 12% naar kanker. CIN3 heeft het hoogste risico om zich te ontwikkelen tot invasieve baarmoederhalskanker.
Naast deze afwijkingen van het plaveiselepitheel (CIN), zijn er ook afwijkingen van het klierepitheel (CGIN: cervicale glandulaire intra-epitheliale neoplasie). Een belangrijke premaligne afwijking is het adenocarcinoom in situ (AIS), dat eveneens veroorzaakt wordt door HPV 16 en 18.
Volgens de laatste cijfers van het Belgische Kankerregister werden er in 2022 in België 641 nieuwe gevallen van invasieve baarmoederhalskanker vastgesteld. Deze vorm van kanker vertegenwoordigt 1% van alle kankergevallen bij vrouwen en staat op de 13e plaats van meest voorkomende kankers bij vrouwen.
In 2021 stierven 164 vrouwen aan baarmoederhalskanker. De sterftecijfers voor baarmoederhalskanker zijn echter niet volledig betrouwbaar in België, omdat vaak geen onderscheid wordt gemaakt tussen baarmoederkanker en baarmoederhalskanker.
Lees ook: Humaan papillomavirus (HPV) en baarmoederhalskanker
Anogenitale kankers
HPV 16 en HPV 18 worden ook vaak aangetroffen bij andere anogenitale kankers. Zo werd HPV gedetecteerd in:
- 88% van de anuskankers
- 70% van de vaginakankers
- 50% van de peniskankers
- 43% van de schaamlipkankers
In 2020 werden in België 247 nieuwe gevallen van schaamlipkanker geregistreerd. Vaginakanker komt minder vaak voor, met 44 diagnoses in datzelfde jaar. Ook werden er 187 gevallen van VIN3 (vulvaire intra-epitheliale neoplasie graad 3) en 36 gevallen van VAIN3 (vaginale intra-epitheliale neoplasie graad 3) vastgesteld.
Wat betreft anuskanker en peniskanker werden respectievelijk 213 en 97 nieuwe gevallen vastgesteld.
Lees ook: Kan je keelkanker krijgen van orale seks?
Mond- en keelkanker
HPV wordt ook in verband gebracht met hoofd- en halskankers, met name orofaryngeale kankers (mond-keelholtekanker). Vooral HPV 16 en in mindere mate HPV 18 worden aangetroffen in ongeveer 50% van de kankers van de mondholte, de keel (farynx) en het strottenhoofd (larynx).
In België worden elk jaar ongeveer 2.500 nieuwe gevallen van hoofd- en halskanker gediagnosticeerd. Het aantal gevallen van mond-keelholtekanker neemt toe bij zowel mannen als vrouwen.
HPV en genitale wratten
Sommige HPV-types veroorzaken anogenitale wratten (condylomata acuminata) en goedaardige afwijkingen van de slijmvliezen. De types HPV 6, 11 en 16 zijn samen verantwoordelijk voor meer dan 90% van de genitale wratten.
HPV 6 en 11 veroorzaken geen baarmoederhalskanker, maar kunnen in zeldzame gevallen wel leiden tot kanker van het strottenhoofd en bepaalde vormen van anale, vulvaire of peniskanker. Ze zijn ook verantwoordelijk voor bijna 100% van de gevallen van recidiverende respiratoire papillomatose (RRP), een zeldzame maar ernstige aandoening die wordt gekenmerkt door terugkerende wratten of papillomen in de bovenste luchtwegen, vooral in het strottenhoofd.
Bij hiv-geïnfecteerde patiënten komen deze letsels vaker voor en is het aantal hervalgevallen hoger.
Lees ook: Alles over genitale wratten
Bronnen:
auteur:
Sofie Van Rossom,
gezondheidsjournalist
