Zwangerschap : 15 vragen over de Niet-Invasieve Prenatale Test (NIPT)

nieuws 1. Wat is de NIPT?
De NIPT of Niet-Invasieve Prenatale Test is een prenataal bloedonderzoek dat DNA (= erfelijk materiaal) van uw baby, dat in uw bloed is terechtgekomen, onderzoekt. Hiermee kunnen mutaties of veranderingen in het DNA of afwijkingen in de chromosomen van de foetus opgespoord worden, zoals trisomie 21 (syndroom van Down).
Vanaf enkele weken na het begin van de zwangerschap vindt men DNA van de foetus terug in het bloed van de moeder. Dit is afkomstig van cellen van de placenta.

2. Hoe werkt de NIPT?
Tijdens de test neemt de arts een buisje van uw bloed af. Met dit bloed wordt het DNA van uw ongeboren kind geanalyseerd. Hoe meer DNA van de foetus aanwezig is in het bloed van de moeder (de foetale fractie), hoe betrouwbaarder het NIPT-resultaat:
• Foetale fractie meer dan 4%: zeer betrouwbaar resultaat
• Foetale fractie 2-4%: minder betrouwbaar resultaat
• Foetale fractie minder dan 2%: niet betrouwbaar.
Het gewicht van de moeder en de zwangerschapsduur hebben een invloed op de foetale fractie.
• Hoe meer de moeder weegt, hoe groter de kans dat de foetale fractie te laag is.
• Hoe verder in de zwangerschap, hoe hoger de foetale fractie.

3. Wat houdt de test precies in?
Het is een eenvoudige bloedafname. U moet niet nuchter zijn voor uw bloedafname.
Meestal is het resultaat bekend na ongeveer 10 à 15 dagen.

4. Welke afwijkingen kunnen met NIPT opgespoord worden?
Bij de NIPT analyse worden alle chromosomen nagekeken. Ook het DNA van de moeder wordt nagekeken.

Extra kopie van een chromosoom bij de baby
Als er een extra kopie van een chromosoom wordt gevonden, kan dat wijzen op:
• trisomie 21 (Downsyndroom);
• trisomie 13 (of Patausyndroom);
• trisomie 18 (Edwardssyndroom).
Trisomie 13 en 18 zijn eerder zeldzame chromosoomafwijkingen die gepaard gaan met ernstige verstandelijke beperkingen en lichamelijke afwijkingen. De meeste kinderen met trisomie 13 of 18 overlijden kort voor of na de geboorte.
• Trisomie van een ander chromosoom dan 13, 18 of 21 (zeer zeldzaam).

Andere zeldzame afwijkingen
• Een chromosoomafwijking bij de moeder die belangrijk is voor haar eigen gezondheid of die van haar baby. Meestal is dan een vruchtwaterpunctie nodig, om te zien of de foetus de afwijking ook heeft.
• Sommige types van kanker bij de moeder zoals de ziekte van Hodgkin (een vorm van lymfeklierkanker), een ovariumkanker en folliculair lymfoom. Kankercellen scheiden namelijk ook DNA af in de bloedbaan van de moeder. Niet alle kankers kunnen echter met de NIPT worden opgespoord.
• In de toekomst zullen wellicht nog andere afwijkingen kunnen opgespoord worden.

De NIPT kan ook gebruikt worden:
• om het geslacht van het ongeboren kind te bepalen;
• om de bloedgroep van het ongeboren kind na te gaan;
• om te bepalen of het kind rhesuspositief is als de zwangere vrouw rhesusnegatief is;
• om de afstamming van het kind na te gaan.

5. Welke afwijkingen kunnen niet met de NIPT opgespoord worden ?
NIPT bepaalt enkel het aantal chromosomen maar niet eventuele kleine afwijkingen op die chromosomen.

• Mosaïcisme van chromosoom 21, 18 of 13 (waarbij slechts een deel van de cellen een trisomie heeft);
• Kleine genetische afwijkingen (deleties of duplicaties);
• Moleculaire monogene afwijkingen (o.a. mucoviscidose en fragiele-X);
• Afwijkingen van de geslachtschromosomen (zoals het syndroom van Turner of Klinefelter);
• Andere familiale genetische afwijkingen.
Daarvoor zijn andere, eventueel invasieve tests (zoals vruchtwaterpunctie) nodig.

6. Wat zijn de voordelen van de NIPT ten opzichte van andere prenatale testen?
Veiligheid
Bij NIPT is er geen risico op een misval. In tegenstelling tot een vruchtwaterpunctie of een vlokkentest (invasieve test), is de NIPT een niet-invasieve test. Er is enkel een bloedstaal van de moeder nodig. Het risico op een miskraam bedraagt ongeveer 0,1-0,2 % bedraagt bij een invasieve test.
Betrouwbaarheid
De NIPT is betrouwbaarder dan de klassieke combinatietest. NIPT laat dus toe om meer baby’s met trisomie 21 op te sporen en het aantal invasieve testen (met miskraamrisico) te verminderen.
De combinatietest berekent het risico op een baby met trisomie 21 door de combinatie van 3 factoren: uw leeftijd, de waarde van twee hormonen in uw bloed (PAPP-A en vrij Beta-HCG) en drie kenmerken van uw baby op echografie (nekplooi, neusbot en hartklep).
• De combinatietest geeft in 2-5 % van de gevallen een vals-positief resultaat: een afwijkend resultaat terwijl de baby toch normaal is. Voor extra zekerheid ondergaan die vrouwen daardoor onnodig een invasieve test (vruchtwaterpunctie). Anderzijds mist de combinatietest in ongeveer 10 à 20 % van de gevallen een trisomie 21 (vals-negatief).
• De NIPT heeft een gevoeligheid van meer dan 99%: van de 100 baby’s met trisomie 21 zal de test er minimum 99 opsporen en maximum 1 missen. In minder dan 1% is de NIPT vals positief.
Een afwijkende test is dus een sterke indicatie voor trisomie 21, maar betekent niet altijd dat de baby trisomie 21 heeft. Voor trisomie 18 is de betrouwbaarheid ongeveer 97% en voor trisomie 13 ongeveer 92%.

7. Wat zijn de nadelen van de NIPT t.o.v. andere prenatale testen?
• In ongeveer 5 % van de gevallen faalt de NIPT door een te lage foetale fractie of door een slechte kwaliteit van het resultaat. Dan kan een nieuwe bloedafname uitgevoerd worden.
• In een klein percentage (minder dan 1 %) van de gevallen zal de NIPT een foutief resultaat geven. Daarom moet een positief NIPT-resultaat steeds bevestigd worden d.m.v. een invasieve test.
• Bij een normaal NIPT-resultaat bestaat er een kleine kans (minder dan 1%) dat uw baby alsnog het Downsyndroom heeft.

8. Wie komt in aanmerking voor de NIPT?
Aangezien de kosten van de NIPT voor rekening van de patiënt zijn, kan elke vrouw een NIPT laten uitvoeren.
Een NIPT wordt aangeraden in volgende omstandigheden:
• bij moeders 36 jaar of ouder, waardoor u een verhoogd risico op een baby met trisomie 21 hebt;
• als u een eerdere zwangerschap met trisomie 21, 18 of 13 hebt gehad of als trisomie in de familie voorkomt;
• als de combinatietest op verhoogd risico voor trisomie 21 (>1/300) wijst.
Overweegt u NIPT om een andere reden, bijvoorbeeld gekende genetische afwijkingen in de familie? Bespreek dit dan met uw arts. Voor andere genetische aandoeningen zijn immers andere testen nodig.

9. Wanneer kan NIPT niet uitgevoerd worden?
NIPT is geen optie in een van volgende situaties:
• Voor 11 weken zwangerschap: er is dan te weinig DNA van uw baby aanwezig in uw bloed;
• Afwijkingen bij de echografie van de baby (inclusief nekplooidikte > 3,5mm);
• De moeder onderging een van volgende behandelingen in de afgelopen 3 maanden:
- Bloedtransfusie
- Immuuntherapie
- Stamceltherapie
- Transplantatie.
• Gewicht van de moeder voor de zwangerschap was hoger dan 100 kg: de NIPT geeft in dat geval onbetrouwbare resultaten bij 1 op de 10 zwangerschappen.
• De moeder heeft kanker: dan kan het lijken alsof de foetus een afwijking heeft.
• De moeder heeft zelf een chromosoomafwijking.
In deze gevallen wordt het best een invasieve test uitgevoerd, zoals de vlokkentest of vruchtwaterpunctie.

10. Kan de NIPT uitgevoerd worden bij tweelingen?
De NIPT kan uitgevoerd bij tweelingen, maar de kans op een fout is groter.
• Eeneiige tweeling
Een eeneiige tweeling is meestal genetisch identiek. Het resultaat van de NIPT is dus zeer waarschijnlijk van toepassing op beiden.
• Twee-eiige tweeling
Van de ene foetus kan er meer DNA in het bloed van de moeder aanwezig zijn dan van de andere. In dat geval kan een afwijking gemist worden. Men probeert dit op te vangen door bij tweelingen dubbel zoveel data te genereren als bij eenlingen, maar het is toch mogelijk dat een afwijking niet opgespoord wordt.

In sommige centra voert men om die reden geen NIPT uit bij twee-eiige tweelingen of meerlingen.
• 'Vanishing twin'
Een vanishing twin is een lid van een tweeling dat vroeg in de zwangerschap afsterft. Weken tot zelfs maanden kan zijn of haar DNA in de bloedbaan van de moeder blijven zitten. Bij een vanishing twin is de kans klein dat een afwijking niet wordt opgespoord. Van het overlevende lid van de tweeling zal namelijk meer DNA in het bloed van de moeder aanwezig zijn dan de vanishing twin.

11. Wat gebeurt er als de NIPT een verhoogd risico aangeeft (positief resultaat)?
Als de NIPT een positief resultaat geeft, bv. een trisomie 21, dan is dit een zeer sterke aanwijzing van een afwijking. Dit moet altijd bevestigd worden met een invasieve test (vlokkentest of vruchtwaterpunctie). Hierbij wordt het erfelijk materiaal van de baby rechtstreeks onderzocht. Pas door dit bijkomend onderzoek is er volledige zekerheid of de baby al dan niet trisomie 21 (of een andere afwijking) heeft.
Daarbij worden ook andere frequent voorkomende erfelijke afwijkingen onderzocht.
Een normale vruchtwaterpunctie of vlokkentest biedt echter geen garantie dat de baby geen enkele erfelijke afwijking heeft.

12. Wat gebeurt er als de NIPT een negatief of normaal resultaat geeft?
In dat geval zijn er geen aanwijzingen gevonden voor de aanwezigheid van een extra kopie van bijvoorbeeld chromosoom 21 (of een ander chromosoom).
Een normaal resultaat kan trisomie 21 niet voor 100 % uitsluiten. Van de 100 baby's met trisomie 21 spoort NIPT er meer dan 99 op en mist er minder dan 1.
Bij een niet-afwijkende uitslag is de kans dat het kind toch een trisomie heeft zo klein (kleiner dan 1 op 1000) dat een vervolgtest niet geadviseerd wordt.

13. Wat gebeurt er als de NIPT mislukt?
Een onduidelijk of geen NIPT-resultaat komt voor in 3 à 5% van de
onderzochte stalen. Dit kan bijvoorbeeld bij een bloedafname vóór de elfde zwangerschapsweek wanneer er nog onvoldoende foetaal DNA in de moeder circuleert, bij een zwaarlijvige moeder bij wie er
grotere hoeveelheden DNA van de moeder in het bloed circuleren of omwille van technische redenen.
Als de NIPT mislukt of onduidelijk is wegens een technische reden, kan de test eenmalig gratis herhaald worden of kunt u kiezen voor een andere test.

14. Waar kunt u terecht voor de NIPT?
• Informeer bij uw gynaecoloog. Veel gynaecologen nemen zelf bloed af, waarna een (commercieel) labo de analyse uitvoert.
• Daarnaast kunt u terecht bij de erkende universitaire centra voor medische genetica. In Vlaanderen gaat het om:
Centrum Medische Genetica Universiteit Antwerpen
Universiteitsplein 1
2610 Wilrijk
tel: +32 3 820 25 70

Centrum Medische Genetica Universitair Ziekenhuis Brussel
Laarbeeklaan 101
1090 Brussel
tel: +32 2 477 60 71
Centrum voor Medische Genetica Universitair Ziekenhuis Gent
De Pintelaan 185
9000 Gent
tel: +32 9 240 36 03
Centrum voor Menselijke Erfelijkheid Universitair Ziekenhuis Gasthuisberg
Herestraat 49
3000 Leuven
tel: +32 16 34 59 03
• Het BELNIPT-consortium groepeert van vier regionale ziekenhuizen: AZ Sint-Lucas Gent, Jessa Ziekenhuis Hasselt, AZ Delta Roeselare en AZ Sint-Jan Brugge.

15. Hoeveel kost NIPT?
Dat is afhankelijk van waar u een NIPT-test laat doen. Informeer u vooraf.
• Commerciële firma's rekenen meestal 450 à 500 €, soms meer.
• De 8 erkende Belgische universitaire genetische centra, plus het BELNIPT-consortium (AZ Sint-Lucas Gent, Jessa Ziekenhuis Hasselt, AZ Delta Roeselare en AZ Sint-Jan Brugge) hebben sinds 1 december 2016 de prijs verlaagd van 390 naar 290 euro.
• NIPT wordt voorlopig nog niet terugbetaald door de ziekteverzekering.
• Sommige ziekenfondsen (de Socialistische Mutualiteiten en de Onafhankelijke Ziekenfondsen) betalen in het kader van de aanvullende verzekering onder bepaalde voorwaarden wel een deel van de NIPT terug. Informeer daarvoor bij uw ziekenfonds.
• Daarnaast betaalt u ook de consultatie bij de gynaecoloog, en eventueel de echografie en de de klinisch geneticus, maar dat wordt grotendeels terugbetaald door de ziekteverzekering (als u aangesloten bent bij een Belgisch ziekenfonds).