Endometriose: 'Menstruatiepijn bij jonge meisjes is niet normaal.'

dossier

Endometriose is een chronische aandoening bij vrouwen in de vruchtbare leeftijd, waarbij op baarmoederslijmvlies lijkend weefsel ook buiten de baarmoeder voorkomt. Hevige menstruatiepijn is het belangrijkste symptoom. Vrouwen met endometriose kunnen ook met allerhande andere klachten kampen, denk aan hevig menstrueel bloedverlies, een pijnlijke ovulatie, pijn bij het vrijen, een branderige gevoel bij het plassen, darmkrampen, een pijnlijke stoelgang en obstipatie of diarree. Ook vermoeidheid is een veelgehoorde klacht. Naar schatting een vrouw op de tien vrouwen tussen 15 en 50 jaar kampt in min of meerdere mate met endometriose.

Endometriose is geen levensbedreigende aandoening, maar als de ziekte niet tijdig wordt behandeld kan dit tot onvruchtbaarheid leiden. Vroegtijdige diagnose en behandeling zijn van groot belang voor de kwaliteit van leven en het behoud van de vruchtbaarheid. Feit is dat de diagnose soms lang op zich laat wachten. 

Lees ook: HMB: Hevig menstrueel bloedverlies

“De gedachte dat menstruatiepijn er nu eenmaal bij hoort, zit diep ingebakken.”

Lees ook: Dysmenorroe (menstruatiepijn): wat doen bij pijnlijke maandstonden?

Wat is endometriose ?

De binnenkant van de baarmoeder is bekleed met slijmvliesweefsel (endometrium). Normaal zit dit slijmvlies alleen in de baarmoeder, maar bij endometriose komen er ook stukjes slijmvlies buiten de baarmoeder voor. Bijvoorbeeld in de buikholte, op of in de eierstokken, tussen de baarmoeder en de blaas of de endeldarm, in de darmwand of in de blaas of in het spierweefsel van de baarmoederwand (dit heet adenomyose of endometriosis interna). Heel soms komt endometriose ook buiten de buikholte voor, in andere organen. 

Onder invloed van hormonen wordt dat baarmoederslijmvlies elke maand wat dikker om een zwangerschap mogelijk te maken. Is er geen bevruchting, dan wordt het opgebouwde slijmvlies weer afgebroken en afgestoten. Dat is de menstruatie.

Ook de stukjes slijmvlies die zich buiten de baarmoeder bevinden (de endometriosehaarden) groeien elke maand aan en breken af. Hierdoor ontstaan kleine bloedingen. Deze bloedingen in bijvoorbeeld de buikholte en de eierstokken kunnen niet, zoals menstruatiebloed, worden afgevoerd via de schede. Dat leidt tot irritatie van het buikvlies of van de organen waar ze zich bevinden.  

Ook kunnen er kleine littekens en vergroeiingen en zogenaamde verklevingen tussen organen ontstaan. Na verloop van tijd kan dit tot een chronische ontsteking van de endometriosehaarden leiden. In de eierstokken kunnen zich ook holten (cysten) met oud bloed vormen. Zulke cysten noemt men endometriomen of ‘chocoladecysten’ vanwege hun donkerbruine kleur. 

Lees ook: Oorzaken van tussentijds vaginaal bloedverlies

Hoe ontstaat endometriose?

Hoe endometriose ontstaat en waarom sommige vrouwen het wel en andere het niet krijgen, is niet helemaal duidelijk. Waarschijnlijk gaat het om een combinatie van meerdere factoren.

• Hormonen

Het vrouwelijk hormoon oestrogeen speelt een cruciale rol. Dat verklaart waarom endometriose alleen voorkomt bij vrouwen in de vruchtbare leeftijd (van ongeveer 15 tot 50 jaar), en waarom de klachten na de menopauze meestal verdwijnen. Het verklaart ook waarom het risico op endometriose groter is bij vrouwen die vanaf jonge leeftijd menstrueren en die laat in ‘de overgang’ komen en bij vrouwen die (nog) niet of niet vaak zwanger zijn geweest. Het verklaart ook waarom de klachten meestal verminderen bij een hormonale behandeling die de oestrogenenproductie doet dalen, zoals de anticonceptiepil.

• Retrograde menstruatie

Bij elke menstruatie kan er een klein beetje bloed en afgestoten baarmoederslijmvlies via de eileiders in de buikholte terechtkomen. Wanneer dit slijmvlies zich in de buikholte inplant en er begint te groeien, zou endometriose kunnen ontstaan. Maar die retrograde menstruatie, die bij zowat 90% van alle vrouwen voorkomt, volstaat niet om endometriose te veroorzaken.

• Celmutatie

Volgens een andere theorie ontstaat endometriose door een verandering of mutatie van endometriumcellen (die zich daardoor ook buiten de baarmoeder kunnen ontwikkelen) of gaat het om cellen buiten de baarmoeder die om onbekende reden uitgroeien tot endometriumcellen.

• Erfelijkheid

Het is een feit dat vrouwen die een moeder of zus hebben met endometriose, een groter risico hebben om zelf ook endometriose te krijgen. Bovendien hebben dochters van een moeder met endometriose vaak een ernstigere vorm van endometriose. Inmiddels zijn enkele genetische afwijkingen in kaart gebracht die mogelijk het risico op endometriose verhogen.

• Immuniteitsstoornis

Mogelijk hebben vrouwen met endometriose een afweerstoornis waardoor het slijmvlies dat zich buiten de baarmoeder bevindt niet wordt afgebroken en zich op een abnormale manier kan ontwikkelen. Ook een lage Body Mass Index, hevig bloedverlies tijdens de menstruatie, menstruatie vanaf heel jonge leeftijd en een korte menstruatiecyclus zijn mogelijke risicofactoren.

• Omgevingsfactoren

Volgens sommige studies zouden bepaalde stoffen in de omgeving (zoals dioxines en PCB’s) de werking van hormonen en van het afweersysteem verstoren en daardoor kunnen bijdragen tot het ontstaan van endometriose. Hierover is nog geen wetenschappelijke consensus.

• Voeding

De consumptie van rood vlees en transvetzuren zou het optreden van endometriose in de hand kunnen werken. Ook zwaarlijvigheid zou een risicofactor zijn. Naar de invloed van leefstijlaanpassingen - waaronder het volgen van een ‘endometriosedieet’ - wordt momenteel veel onderzoek gedaan. 

Lees ook: Helpt een dieet tegen endometriose?

Wie kan endometriose krijgen?

Endometriose komt alleen voor bij vrouwen die menstrueren. Het ontstaat tussen ten vroegste vanaf de eerste menstruatie en stopt meestal na de laatste menstruatie. Endometriose duikt meestal pas na enkele jaren menstrueren op dus vooral vanaf de leeftijd van ongeveer 20 en 25 jaar, met een piek tussen 35 en 45 jaar. Maar de ziekte kan ook optreden bij jonge meisjes die pas menstrueren.

Paula Kragten: "Recent onderzoek, van onder meer de dienst Jeugdgezondheidszorg van de KU Leuven, toonde aan dat één op de twintig jonge meisjes in het middelbaar onderwijs heel pijnlijke maandstonden hebben die niet overgaan met klassieke pijnstillers. Mogelijk zou zowat 60 tot 70% van die jonge meisjes endometriose hebben. Daarom wordt aangeraden dat meisjes met heel pijnlijke menstruaties hun huisarts raadplegen voor medisch onderzoek. Dat geldt zeker voor menstruatiepijn die niet reageert op gewone pijnstillers en/of wanneer de pijn het normale functioneren (op school, in vrije tijd) ernstig verstoort."

"Uitgangspunt moet zijn dat menstruatiepijn bij jonge meisjes niet normaal is en verder moet worden onderzocht."

Lees ook: 4 op 10 meisjes van 13 jaar heeft pijnlijke menstruaties

Wanneer naar de arts?

Heb je tijdens je menstruaties vaak buikpijn of andere klachten die mogelijk op endometriose kunnen wijzen, dan raadpleeg je best je huisarts. Pijnlijke menstruaties zijn niet normaal. Zeker wanneer de pijn niet verdwijnt wanneer je een pijnstiller neemt of als je ook pijn hebt wanneer je de anticonceptiepil neemt.  

Diagnose: Hoe wordt endometriose vastgesteld?

Om na te gaan of je klachten worden veroorzaakt door endometriose wordt allereerst een gynaecologisch onderzoek verricht. Echoscopie en bloedonderzoek geven soms aanvullende informatie. Een kijkoperatie (laparoscopie) met weefselonderzoek kan duidelijk maken of er inderdaad sprake is van endometriose.

• Gynaecologisch onderzoek 

Als eerste stap in de diagnostiek zal de arts navraag doen naar de klachten en een inwendig onderzoek doen. Hierdoor kan hij/zij eventuele cysten op de eierstokken, kleine, soms pijnlijk aanvoelende knobbeltjes op de baarmoederwand en endometriumplekjes in de vaginawand opsporen.

• Echografie

Met een vaginale echografie worden de verschillende organen van het kleine bekken op een scherm gevisualiseerd. Hierdoor kan een vergroting van of een cyste op de eierstokken worden gezien. Lichte vormen van endometriose zijn niet te zien bij echoscopisch onderzoek.

• Laparoscopie

Om zeker te zijn van de diagnose, is een kijkoperatie (laparoscopie) vereist. Hierbij wordt via een minuscuul sneetje ter hoogte van de navel een kijkinstrument ingebracht, waarlangs de organen van het kleine bekken rechtstreeks kunnen worden bekeken. Daarbij wordt meestal een klein stukje weefsel (biopt) verwijderd voor nader onderzoek.

• Andere onderzoeken

Bloedonderzoek kan worden gedaan om de waarde van het CA 125 te bepalen. De marker CA 125 kan verhoogd zijn bij uitgebreidere vormen van endometriose, maar is vaak normaal bij lichtere vormen. 

Soms wordt aanvullend onderzoek geadviseerd, zoals een CT-scan of een MRI van de dikke darm of van de urinewegen. Net als bij een echoscopisch onderzoek worden lichte vormen van endometriose met deze onderzoeken niet opgemerkt.

Lees ook: Hoe wordt endometriose behandeld?

Zwanger worden met endometriose

Lees ook: Getuigenis: Endometriose... en toch zwanger

Bronnen:
www.endometriosis.org
www.endometriose.nl
www.nhs.uk
www.nvog.nl
www.mayoclinic.org