Wat is slaapapneu en hoe kan je het voorkomen en behandelen?

In dit artikel

Wat is slaapapneu?
Oorzaken
Risicofactoren
Symptomen
Waarom is slaapapneu gevaarlijk?
Hoe kan je slaapapneu voorkomen?
Diagnose slaapapneu
Behandeling

dossier

Een apneu is een medische term voor een ademstilstand tijdens de slaap gedurende tenminste 10 seconden. Indien er meer dan 10 tot 15 apneus optreden per uur, spreekt men van een slaapapneusyndroom. Hierdoor daalt het zuurstofgehalte in de weefsels. Naast allerlei fysiologische veranderingen in het lichaam geven de hersenen het lichaam ook een signaal om wakker te worden. Na ontwaken, vaak met een schok, wordt de ademhaling weer hervat. De fysiologische veranderingen en het steeds ontwaken hebben het slaapapneusyndroom tot gevolg.

Iedereen krijgt wel eens apneus in zijn slaap. Het is pas wanneer die vaak voorkomen en lang duren, dat ze een bedreiging kunnen vormen voor de gezondheid. Daartoe wordt het aantal apneus per uur slaap bepaald. Deze Apneu-Hypopneu Index (AHI) wordt gebruikt als indicator voor de ernst van de slaapapneu. In het algemeen wordt een AHI van 5 - 15 beschouwd als een milde vorm van slaapapneu, een AHI van 15 - 30 wordt beschouwd als een gemiddelde slaapapneu en een AHI van 30 of meer wordt beschouwd als een ernstige vorm van slaapapneu.

Lees ook: Snurken: oorzaken en behandelingen

Oorzaken

De oorzaak van de slaaapneu kan verschillend zijn. Op grond daarvan kunnen drie vormen van slaapapneu onderscheiden worden.

Het Obstructief Slaapapneu Syndroom (OSAS) wordt veroorzaakt door een afsluiting (obstructie) van de ademweg. De afsluiting kan worden veroorzaakt door het uitzakken van het zachte weefsel in de wand van de keelholte, door het naar achteren zakken van de tong of door andere zachte, afsluitende delen in de keelholte. Door de afsluiting wordt de ademweerstand verhoogd en vindt er minder of zelfs geen transport van lucht naar longen plaats. Gedeeltelijke afsluiting van de keelholte veroorzaakt een turbulentie van de luchtstroom, die het weke verhemelte en andere structuren aan het trillen brengt. Dit leidt tot snurken. Indien bij het snurken de luchtverplaatsing naar de longen afneemt, spreekt men van hypopnoe. Zowel apnoe's als hypopnoe's kunnen aanleiding geven tot zuurstofgebrek in het bloed.
Het Centraal Slaapapneu Syndroom (CSAS) wordt veroorzaakt door een falen van de hersenen in het geven van impulsen naar de ademhalingsspieren. Daardoor worden er geen ademhalingsbewegingen uitgevoerd. De keelholte is hierbij normaal doorgankelijk voor lucht.
De derde vorm van slaapapneu is een mengvorm van OSAS en CSAS: zowel een obstructie van de ademweg als een falen in het prikkelen van de ademhalingsspieren.

Risicofactoren

Apneus treden bij de meeste mensen wel eens op. Onderzoek wijst echter uit dat 2 tot 4% van de volwassenen op middelbare leeftijd matig tot ernstig slaapapneu vertoont. Bij vrouwen komt dit dubbel zo veel voor als bij mannen. Het obstructief slaapapnoesyndroom (OSAS) wordt vooral gezien bij zwaarlijvige mannen van middelbare leeftijd. Het OSAS is minder frequent bij vrouwen, kinderen en personen met normaal gewicht.

Alhoewel slaapapneu vooral bij volwassenen voorkomt, kan het ook bij kinderen optreden. Dit probleem wordt in de meeste gevallen veroorzaakt door een vergroting van de amandelen. Een wegname van de amandelen is dan in ieder geval aangewezen.

Een aantal factoren kunnen bijdragen tot slaapapneu:

zwaarlijvigheid (o.m. vetweefsel in halsgebied)
genetische aanleg
leeftijd
gebruik van alcohol, slaap- en kalmeermiddelen
roken
chronische luchtwegirritatie
oedeem
slaaphouding (rugligging)
obstructie van de neusholte
obstructie van de keelholte (vergrote amandelen, vergrote huig)
nekomvang: veel slaapapneupatiënten hebben korte nekken met grote kaakbeenderen. De omvang van de nek kan gebruikt worden als voorspeller van de kans op slaapapneu. Iemand die een boordmaat groter dan 43 heeft, heeft een verhoogde kans op slaapapneu.
aangezichtsvervormingen
hormonale- en stofwisselingsaandoeningen (na de menopauze komt apneu bv. meer voor)
snurken is niet alleen een symptoom, maar ook een risicofactor voor slaapapneu

Lees ook: Wat is de oorzaak van snurken bij vrouwen en wat kan je doen?

Symptomen

Tekenen die wijzen op een slaapapneusyndroom zijn onder meer:

ademstilstanden tijdens de slaap, gevolgd door luid gesnurk en/of woelen
zwaar snurken
wakker schrikken met verstikkingsgevoelens
ochtendhoofdpijn
slaperigheid overdag
prikkelbaarheid
concentratieverlies, vergeetachtigheid
nachtzweten
droge mond of pijnlijke keel bij het ontwaken
vaak moeten plassen 's nachts

Lees ook: Nycturie of nocturie: moet je 's nachts vaak opstaan om te plassen?

Waarom is slaapapneu gevaarlijk?

Slaperigheid
De nachtelijke slaap bestaat voor 15-20% uit zeer diepe slaap, in welke fase de hersenen zeer langzaam werken en hierdoor goed kunnen herstellen. Voor ca. 15-20% vertoeven we in de droomslaap. In deze fase werken de hersenen zeer snel, maar beletten tevens dat de spieren zich aanspannen, zodat we onze droom niet kunnen verwezenlijken. De rest is oppervlakkige slaap waarin men meestal rustig en ontspannen in bed ligt, maar uit welke slaap men gemakkelijk wekbaar is. Meestal beletten apneuperioden dat er voldoende diepe slaap is en ook te weinig droomslaap. Door het voortdurend wakker schieten wordt ook de continuïteit van de slaap verstoord. Dit is de reden waarom apneu leidt tot slaperigheid, concentratiestoornissen, geheugenverlies overdag.

Lees ook: Alles wat je moet weten over slaapproblemen

Hart- en vaatziekten
Slaapapneu wordt algemeen beschouwd als een risicofactor voor hart- en vaatziekten. De onderbrekingen in de ademhaling veroorzaken namelijk een zuurstoftekort in hart, hersenen en andere organen. Dit kan leiden tot nachtelijke hartritmestoornissen, hartzwakte (30% van de mensen met hartzwakte lijdt aan slaapapneu), bloeddrukverhoging (bij 30% van de mensen met hoge bloeddruk komt een verhoogde apneu-index voor, en bij 30% van de patiënten met obstructieve slaapapneu wordt een verhoogde bloeddruk gevonden) en zelfs tot een hartinfarct of beroerte (CVA), vooral bij mensen met aderverkalking.

Lees ook: Anesthesiecomplicaties bij patiënten met slaapapneu

Lees ook: Geen rijbewijs voor apneu-patiënten

Hoe kan je slaapapneu voorkomen?

Het enige dat men kan doen om slaapapneu te helpen voorkomen is de risicofactoren vermijden.

Overgewicht voorkomen of verhelpen
Niet roken
Niet te veel alcohol drinken voor het slapengaan
Geen kalmeer- en slaappillen gebruiken
Goede slaaphygiëne

Lees ook: Podcast over slaap: hoe kan je je nachtrust verbeteren?

Diagnose slaapapneu

Wanneer op basis van de klachten (snurken, ademhalingsstilstanden, slaperigheid overdag) een vermoeden bestaat van het slaapapneusyndroom, is een gespecialiseerd slaaponderzoek (polysomnografie) in een slaapcentrum nodig. Tijdens de slaap worden diverse lichaamsfuncties gemeten.

De hersenactiviteit (elektroencefalogram (EEG))
De horizontale en verticale oogbewegingen (electroöculogram (EOG))
De spieractiviteit (electromyograaf (EMG))
De luchtstroom door neus en mond
De borst- en/of buikbeweging (met behulp van een band om borst en buik)
De hartfunctie (elektrocardiogram (ECG))
Zuurstofverzadiging van het bloed
Slaaphouding
Snurkgeluiden

Indien er aanwijzingen bestaan voor een longaandoening, zal er een longfunctieonderzoek worden uitgevoerd. Ook zal steeds worden nagegaan of de klachten kunnen te maken hebben met luchtstroombelemmerende afwijkingen in neus of keel.

Behandeling

Algemene maatregelen

Vermijden van alcohol voor het slapengaan, slaap- en kalmeermiddelen. Bij zwaarlijvigheid zal een dieet worden voorgesteld.

Neusmasker

De meest gebruikte methode is een behandeling met nasale CPAP (afkorting van continuous positive airway pressure - continue positieve druk via de neus). Tijdens de nacht wordt via een neusmasker voortdurend lucht in de neus en keel geblazen met een kleine compressor die naast het bed staat. Hierdoor ontstaat een overdruk in de keel waardoor het toeklappen van de keel verhinderd wordt. Het is even wennen, maar bij de meeste mensen werkt dit vrij goed.

Een variant op de CPAP is de BiPAP (=Bilevel positive airway pressure), een apparaat dat niet alleen lucht inblaast maar ook actief meehelpt met de uitademing door lucht terug te zuigen. Overdruk en onderdruk wisselen elkaar af in de keelholte.

Een derde variant op de CPAP is de auto-CPAP. Dit apparaat werkt net als de CPAP, maar afhankelijk van de mate van obstructie blaast het apparaat met een meer of minder hoge druk. Over de zin van dit apparaat bestaat geen overeenstemming en het wordt dan ook alleen gebruikt wanneer de gewone CPAP niet verdragen wordt.

Mondapparaat

Voor mildere vormen van slaapapneu kan een speciaal mondapparaatje (Mandibulair repositie apparaat of MRA) volstaan zoals ook bij hardnekkig snurken wordt gebruikt. Het wordt over de tanden geschoven en houdt de onderkaak naar voren tijdens het slapen. Omdat de tong vastzit aan de onderkaak, blijft de tong beter op zijn plaats en zakt minder gemakkelijk in de keel. Het kan niet worden gebruikt bij mensen met een kunstgebit.

Lees ook: Gepersonaliseerde mondbeugel tegen snurken door slaapapneu

Chirurgische behandeling

Indien CPAP niet werkt of niet wordt verdragen, wordt soms een heelkundige behandeling uitgevoerd. De resultaten van UPPP (uvulo-palato-pharyngoplastiek of chirurgische wegname van de huig, de amandelbogen en een deel van de wand van het keelslijmvlies) zijn doorgaans bevredigend voor snurken, maar veel minder voor apneu.
Delen van het verhemelte en de huig kunnen weggesneden worden met een ingreep die men LAUP noemt. Men maakt daarbij gebruik van een laser en soms ook van radiofrequentie.
Bij lichte vormen van apneu kan men somnoplastiek toepassen, een vorm van gecontroleerde littekenvorming door middel van hoogfrequente elektrische stroom. Zo kan men overtollig weefsel van het zachte gehemelte laten krimpen en verstrakken.
Een andere techniek is het verstevigen van de tongbasis (RFTB). Over de tong brengt men een gebogen naald in onder het slijmvliesniveau van het achterste deel van de tong. Men gebruikt radiofrequentie om de tip van de tong te verhitten, waardoor er een letsel ontstaat en littekenweefsel gevormd wordt. De tongbasis zal verstijven en de tong zal minder snel naar achteren zakken tijdens de slaap.
Voor een beter effect kan je opteren voor hyoïdthyroïdpexie, ook gekend als het vastzetten van het tongbeen. Er wordt meer ruimte gecreëerd aan de tongbasis door het tongbeen wat naar voren te halen en vast te zetten op het strottenhoofd.
Een andere techniek is de maxillo-mandibular advancement osteotomie (MMA) waarbij boven- en onderkaak naar vóór geplaatst worden. Hierdoor ontstaat een ruime verbreding van de keelopening, hetgeen het dichtklappen van de keel tijdens de slaap bemoeilijkt, zoniet onmogelijk maakt. Dit is een ingrijpende operatie die vooral in aanmerking komt voor patiënten met een onderontwikkelde onderkaak.
Een vrij nieuwe behandeling is de tongzenuwstimulator. Een klein toestel, vergelijkbaar met een pacemaker, wordt onder het sleutelbeen geïmplanteerd. Van daaruit lopen er twee elektroden onder de huid: één naar de long die daar de ademhalingscyclus meet, en een andere naar de tongzenuw die ze bij elke ademhalingscyclus zacht stimuleert. Daardoor wordt de tong naar voren gehouden.