Zit er kankerverwekkend benzeen in frisdranken?

In dit artikel

Wat is benzeen?
Hoe worden mensen blootgesteld aan benzeen?
Waarom is benzeen gevaarlijk?
Hoe komt benzeen in dranken terecht?
Bestaan er wettelijke limieten?
Zit er nu nog benzeen in frisdrank?
Benzeen in voeding
Blootstelling aan benzeen via het milieu
Conclusies

dossier In 2007 werd in het Europees Parlement een vraag ingediend omtrent de aanwezigheid van benzeen in frisdrank. Mensen werden ongerust en vroegen zich af waar deze stof vandaan kwam, of de gevonden concentraties gevaarlijk waren en of ze daarom best stopten met het drinken van frisdranken. Hoe zit het vandaag?

Lees ook: ‘Mogelijk kankerverwekkend’: hoe schadelijk is aspartaam?

Wat is benzeen?

Benzeen is een kleurloze of lichtgele vloeibare chemische stof bij kamertemperatuur. Het wordt voornamelijk gebruikt als oplosmiddel in de chemische en farmaceutische industrie, als uitgangsmateriaal en als tussenproduct bij de synthese van talloze chemicaliën en is een hoofdbestanddeel van benzine. Het is een natuurlijk bestanddeel van ruwe olie. Andere natuurlijke bronnen zijn gasemissies van vulkanen en bosbranden.

Hoe worden mensen blootgesteld aan benzeen?

Mensen worden voornamelijk blootgesteld aan benzeen door het inademen van verontreinigde lucht. Werknemers in industrieën die benzeen produceren of gebruiken, kunnen worden blootgesteld aan de hoogste niveaus van de chemische stof, hoewel federale en staatsregelgeving deze blootstellingen de afgelopen decennia hebben ingeperkt en geregulariseerd. Evenzo hebben beperkingen op de hoeveelheid benzeen die in benzine is toegestaan, bijgedragen aan verminderde blootstelling.

Sigarettenrook is een andere belangrijke bron van blootstelling aan benzeen, goed voor ongeveer de helft van de totale blootstelling van de Belgische bevolking. Onder rokers komt 90 procent van de blootstelling aan benzeen door roken.

Benzeen kan ook worden aangetroffen in lijmen, kleefstoffen, schoonmaakmiddelen en verfafbijtmiddelen.

Lees ook: Wat zijn dioxines en wat zijn de effecten op de gezondheid?

Waarom is benzeen gevaarlijk?

Benzeen is een stof die kanker kan veroorzaken bij mensen. Het ‘International Agency for Research on Cancer’ (IACR) classificeert benzeen als "kankerverwekkend voor mensen", op basis van voldoende bewijs dat het acute myeloïde leukemie (AML) veroorzaakt. IARC merkt ook op dat blootstelling aan benzeen in verband is gebracht met acute lymfatische leukemie (ALL), chronische lymfatische leukemie (CLL), multipel myeloom en non-Hodgkinlymfoom.

Maar benzeen doet meer dan dat. Het inademen van hoge doses benzeen kan het zenuwstelsel aantasten, wat kan leiden tot slaperigheid, duizeligheid, hoofdpijn, tremors, verwardheid en/of bewusteloosheid. Het eten van voedsel of het drinken van vloeistoffen die verontreinigd zijn met hoge niveaus benzeen kan braken, maagirritatie, duizeligheid, slaperigheid, stuiptrekkingen en een snelle hartslag veroorzaken. In extreme gevallen kan het inademen of inslikken van zeer hoge niveaus benzeen dodelijk zijn. Langdurige blootstelling aan benzeen schaadt vooral het beenmerg, de zachte, binnenste delen van botten waar nieuwe bloedcellen worden aangemaakt. Dit kan resulteren in:

Bloedarmoede (een laag aantal rode bloedcellen), waardoor iemand zich zwak en moe kan voelen.
Een laag aantal witte bloedcellen, wat het vermogen van het lichaam om infecties te bestrijden kan verminderen en zelfs levensbedreigend kan zijn.
Een laag aantal bloedplaatjes, wat kan leiden tot overmatige blauwe plekken en bloedingen.

Er is ook enig bewijs dat langdurige blootstelling aan benzeen schadelijk kan zijn voor de voortplantingsorganen. Benzeen wordt gemetaboliseerd in de lever en in het beenmerg en de toxiciteit wordt toegeschreven aan de metabolieten. De metabolieten worden voornamelijk uitgescheiden via de urine na een serie conjugatie reacties.

Lees ook: Is aangebrand eten altijd slecht voor je?

Hoe komt benzeen in dranken terecht?

De aanwezigheid van benzeen in frisdranken werd voor de eerste keer gesignaleerd in 1990 in de VS. Bij routinecontroles werd gemeld dat er benzeen was aangetroffen in flessenwater van het merk Perrier, wat leidde tot een vrijwillige terugroepactie van het product. Waar kwam dit benzeen vandaan? De FDA startte een groot onderzoek.

Benzeen kan op toevallige wijze in voedingsmiddelen terecht komen. Benzeen kan op zeer lage niveaus – men spreekt van ‘parts per billion’ of ppb-niveau (bijvoorbeeld: microgram/liter of kilogram) - worden gevormd in sommige dranken die zowel het bewaarmiddel benzoëzuur (en zijn zouten benzoaten) als ascorbinezuur (vitamine C) of erythorbinezuur (een nauw verwante stof of isomeer van vitamine C, ook bekend als iso-ascorbinezuur) bevatten. Benzeen ontstaat door decarboxylatie van het benzoëzuur in aanwezigheid van ascorbinezuur (vitamine C) en metaalionen (ijzer en koper) die als katalysatoren werken, vooral onder invloed van hitte en licht.

Lees ook: Cyanide: mag je druivenpitten en andere fruitpitten eten?

Bestaan er wettelijke limieten?

Er zijn geen wettelijke limieten voor benzeen in frisdranken. Verschillende autoriteiten hebben limieten vastgesteld voor het benzeengehalte in drinkwater en flessenwater. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) heeft een richtwaarde voor benzeen in drinkwater vastgesteld van 10 µg/liter; de door het ‘Environmental Protection Agency’ (EPA) van de Verenigde Staten vastgestelde limiet is 5 µg/liter en de door de EU vastgestelde limiet is 1 µg/liter.

Lees ook: Welk soort water is het best voor ons?

Zit er nu nog benzeen in frisdrank?

Onderzoek in de VS van het ‘Center for Food Safety and Applied Nutrition (CFSAN)’ (2005-2007) toonde aan dat sommige frisdranken meer dan 5 ppb benzeen bevatten. Fabrikanten paste daarop formules aan, waardoor de niveaus daalden tot onder 1,5 ppb, wat geen veiligheidsrisico vormt.

In 2008 analyseerde de Universiteit Gent 145 frisdrankmonsters: 33% bevatte geen detecteerbare benzeen, 47% sporen onder de detectielimiet, terwijl 10 monsters de Europese grens van 1 µg/l overschreden, met één monster boven de WHO-limiet van 10 µg/l.

In 2015 zochten Braziliaanse onderzoekers naar benzeen in een groot aantal levensmiddelen. De aanwezigheid van benzeen werd gerapporteerd in verschillende voedingsmiddelen/drankstoffen. Hoewel de analyses lage gehaltes benzeen rapporteerden in de meeste bestudeerde monsters, overschreden sommige de toegestane limieten.

De onderzoekers concluderen dat de beschikbare gegevens over blootstelling aan benzeen via de voeding minimaal zijn vanuit het oogpunt van de volksgezondheid. Vaak waren de benzeengehaltes zo laag dat ze als verwaarloosbaar werden beschouwd en geen gezondheidsrisico voor de consument vormden.

Lees ook: Wat zijn de risico's van rauwmelkse melkproducten?

Benzeen in voeding

Belgische onderzoekers van het Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid (WIV) en de Universiteit Gent onderzochten in 2012 ook andere voedingsmiddelen op de aanwezigheid van benzeen zoals drank, melk, zuivelproducten, fruit, groenten, vlees, vis, graanproducten, eieren, snoepgoed en kant-en-klaarmaaltijden. In 58 procent daarvan vonden de onderzoekers benzeen, meestal in erg kleine hoeveelheden. Toch lag in 6 procent de concentratie boven de 10 µg/liter. De hoogste concentraties zaten in verwerkte levensmiddelen van dierlijke oorsprong, zoals gerookte vis of vlees, in salades en in hermetisch verpakte voedingsproducten. Ook koffiebonen en theeblaadjes bevatten hogere benzeenconcentraties, maar benzeen is vluchtig en verdwijnt helemaal bij het zetten van koffie of thee.

Op de website van VILT lezen we verder: “Volgens de onderzoekers is waakzaamheid nodig, maar is er geen gevaar voor de gezondheid. Een volwassene krijgt namelijk dagelijks maximaal 7,3 µg benzeen via voeding binnen, en dat is ruimschoots onder de toxische en kankerverwekkende dosis, en veel minder dan we dagelijks inademen. Een gemiddelde stadsbewoner bijvoorbeeld ademt dagelijks meer dan 90 µg benzeen in. Wie dagelijks 20 sigaretten rookt, inhaleert 400 µg benzeen.”

Lees ook: Wild of gekweekt: hoe gezond is zalm?

Blootstelling aan benzeen via het milieu

Benzeen in frisdranken is niet wenselijk maar moet worden gezien in de context van andere blootstellingen via het milieu. En de hoofdschuldige is verontreinigde lucht (voor 96 à 99%), waar veel autoverkeer is. Dit is vooral het geval voor stadslucht.

De Britse Food Standards Agency heeft verklaard dat mensen minstens 20 liter per dag van een drankje moeten drinken dat 10 µg benzeen bevat, om gelijk te staan aan de hoeveelheid benzeen die ze elke dag via de stadslucht inademen.

En dat is nog niets vergeleken met roken. Onderzoekers uit Washington vonden dat een typische roker dagelijks 2 mg benzeen inhaleert, vergeleken met 0,2 mg/dag voor de niet-roker. Maar passieve rokers die op het werk werden blootgesteld, hadden ook significant verhoogde niveaus van aromaten (benzeen, tolueen, xyleen, …) in hun adem.

Ter vergelijking: iemand die een frisdrank drinkt, met de maximum limiet van 10 µg/liter benzeen, zou 2000/10 = 200 liter moeten drinken om aan dezelfde hoeveelheid benzeen te komen als de typische roker. Kwestie van te relativeren.

Lees ook: Is sporten langs een drukke verkeersweg gezond of ongezond?

Conclusies

Fabrikanten van frisdrank hebben hun formules én productiewijzen veranderd zodanig dat weinig tot geen benzeen nog voorkomt. Een eenvoudige maatregel is om geen vitamine C toe te voegen als er tezelfdertijd benzoaten worden gebruikt. Dat hebben fabrikanten intussen ook gedaan.
Indien beide additieven toch zouden worden gebruikt zal het bewaren van frisdranken in warme omstandigheden de vorming van benzeen versnellen. Bewaar dus frisdranken sowieso in een frisse omgeving en vrij van directe blootstelling aan licht.
Mocht er toch nog benzeen worden gedetecteerd zijn de concentraties dermate laag dat ze geen gevaar vormen voor de gezondheid tenzij voor kinderen die er liters per dag zouden van drinken, wat ook al niet vanzelfsprekend is.
Het gebruik van het conserveermiddel benzoëzuur in de voedingssector heeft voordelen die sterker doorwegen dan de mogelijke vorming van kleine hoeveelheden benzeen onder bepaalde omstandigheden. Omstandigheden die men dus kan bijsturen of aanpassen.
De hoofdbron van benzeen in onze dagelijkse omgeving is het gemotoriseerd verkeer en passief en actief roken. Het FAVV komt tot de volgende conclusie: “De aanwezigheid van benzeen in zoveel levensmiddelen weerspiegelt het alomtegenwoordige karakter van benzeen in onze industriële omgeving. Bijvoorbeeld, de rook die gemiddeld geïnhaleerd wordt via een sigaret bevat ongeveer 40 µg benzeen, en tijdens het autorijden of het wandelen in de stad kan men blootgesteld worden aan 20 à 30 µg benzeen per uur. Benzeen is als milieucontaminant relevanter dan als procescontaminant” .

Bronnen:

https://www.cancer.org
R Snyder, C C Hedli (1996). An overview of benzene metabolism. Environ Health Perspect.; Dec;104 Suppl 6(Suppl 6):1165-71.
https://www.forbes.com
Vânia Paula Salviano Dos Santos, Andréa Medeiros Salgado, Alexandre Guedes Torres, Karen Signori Pereira (2015). Benzene as a Chemical Hazard in Processed Foods. Int J Food Sci.; 2015:545640.
https://onlinelibrary.wiley.com
Gardner, L.K.; Lawrence, G.D. (May 1993). Benzene Production from Decarboxylation of Benzoic Acid in the Presence of Ascorbic Acid and a Transition-Metal Catalyst. J. Agric. Food Chem. 41 (5): 693–695.
COUNCIL DIRECTIVE 98/83/EC of 3 November 1998 on the quality of water intended for human consumption.
https://actamedicamarisiensis.ro
Vânia Paula Salviano dos Santos , Andréa Medeiros Salgado , Alexandre Guedes Torres , Karen Signori Pereira (2015). Benzene as a Chemical Hazard in Processed Foods. Int J Food Sci.; Feb 18;2015:545640.
https://vilt.be
L Wallace, E Pellizzari, T D Hartwell, R Perritt, R Ziegenfus (1987). Exposures to benzene and other volatile compounds from active and passive smoking. Arch Environ Health.; Sep-Oct;42(5):272-9.
https://scicom.favv-afsca.be