Koorts: symptomen en wanneer behandelen?

In dit artikel

Lichaamstemperatuur
Is koorts nuttig?
Vanaf hoeveel graden koorts ben je ziek?
Wat is mijn normale temperatuur?
Waarom beter geen paracetamol bij koorts?
Alarmsignalen bij koorts
Koorts: bijkomende symptomen
Wat doen als je koorts hebt?
Wanneer naar de dokter?
Wat kan je zelf doen tegen koorts?

dossier Koorts is een complexe automatische reactie van het lichaam die vooral optreedt bij infectie door ziekteverwekkers. Het zijn niet de ziektekiemen zelf die koorts veroorzaken, maar het immuunsysteem dat in actie komt en de lichaamstemperatuur met een paar graden verhoogt. Koorts is een natuurlijk fysiologisch mechanisme. Daarom moet het alleen worden behandeld als het gevaarlijk hoog oploopt of te veel ongemak veroorzaakt. Wanneer moet je je zorgen maken? Wat moet je eraan doen?

Lees ook: Koorts bij kinderen: waarop moet je letten?

Lichaamstemperatuur

De lichaamstemperatuur wordt geregeld door een soort thermostaat die zich in een aanhangsel van de hersenen bevindt, namelijk in de hypothalamus. Daar worden allerlei stoffen afgescheiden en die zetten talrijke processen en mechanismen in gang om de temperatuur te doen oplopen. Eén van de belangrijkste is bv. de afremming van de bloeddoorstroming door de huid en de ledematen en het concentreren van de bloedstroom in dieper liggende weefsels. Een ander goed gekend mechanisme is bibberen, klappertanden of rillen. De extra spieractiviteit kan op korte tijd voor een sterke verhoging van de temperatuur zorgen.

Koorts is een enigszins lastig begrip in de geneeskunde. De lichaamstemperatuur wordt immers door zoveel verschillende factoren beïnvloed waardoor het niet altijd duidelijk is vanaf welke temperatuur er echt sprake is van koorts. Exacte cijfers zijn echter ook niet zó belangrijk. Bijkomende alarmsymptomen, zoals bv. sufheid, lusteloosheid, niet eten, enz., zijn dat wel, zeker bij zuigelingen en kleine kinderen.

Is koorts nuttig?

Het verschijnsel koorts kent men reeds sinds de oudheid, maar de betekenis ervan is nog steeds niet goed doorgrond. Tegenwoordig gaan artsen er steeds meer van uit dat koorts een normale aanpassings- en verdedigingsreactie is van het lichaam op een bedreigende infectie. Hiervoor worden verschillende argumenten aangehaald.

Koorts zorgt voor een ongunstig levensklimaat voor een aantal ziektekiemen (bacteriën, virussen, parasieten, enz.).
Koorts lijkt de activiteit van het afweersysteem te verhogen.
Bij een langdurige koorts die enkele dagen aanhoudt, schakelt het lichaam van suiker (glucose) over op de verbranding van vetten en eiwitten voor de energievoorziening. Glucose is een uitstekende voedingsbodem voor bacteriën, maar bij koorts wordt deze energiebron afgesloten.
De eetlust daalt waardoor de beschikbaarheid van glucose verder minimaliseert. Gewoonlijk is men ook erg slaperig waardoor de vraag van de spieren naar energie beperkt blijft.
Tijdens koortspieken produceert de lever stoffen die de vermenigvuldiging van een heleboel ziektekiemen kan dwarsbomen.

Lees ook: Waarom hebben vrouwen meer last van koude handen en voeten?

Vanaf hoeveel graden koorts ben je ziek?

Een groot probleem met koorts is dat het niet echt duidelijk is vanaf welke temperatuur er al dan niet sprake is van koorts. De lichaamstemperatuur wordt immers door veel factoren beïnvloed.

Individueel: niet iedereen heeft dezelfde lichaamstemperatuur. De lichaamstemperatuur bij de meeste gezonde mensen ligt ergens tussen 35,8 en 37,4 °Celsius.
Plaats: de temperatuur verschilt naarmate de plaats in of op het lichaam waar men hem meet.
Moment: de lichaamstemperatuur schommelt in de loop van de dag.
Inspanning, omgevingstemperatuur, kledij, warme of koude dranken of voeding: tijdens intense inspanningen wordt er vaak meer warmte opgewekt dan het lichaam kwijt kan via zweet, uitademing en uitstraling. De centrale lichaamstemperatuur kan daarbij gemakkelijk tot boven 39 graden oplopen en gedurende een lange tijd relatief hoog blijven.
Geneesmiddelen: veel geneesmiddelen lokken een stijging van de lichaamstemperatuur uit, bv. doordat ze een verhoging van de lichaamsthermostaat in de hypothalamus veroorzaken, door een verhoging van de warmteproductie of een vermindering van de warmte-afgifte.
Eisprong: de lichaamstemperatuur bij vrouw schommelt naargelang de fase van de menstruele cyclus en kent een korte piek van ongeveer een halve graad net voor de eisprong.

Al deze factoren maken het moeilijk om de hoogte van de lichaamstemperatuur te interpreteren. Er moet bijgevolg een afweging gemaakt worden tegenover bekende gegevens in verband met de lichaamstemperatuur.

Men weet dat koorts slechts zelden boven 40,5 graden stijgt. Dit lijkt er op te wijzen dat het lichaam over de nodige mechanismen beschikt om een al te hoge stijging van de koorts tegen te gaan.
Koorts boven 40°C kan de hersenen en andere organen en hun werking in de war sturen en beschadigen.
Lichaamstemperaturen lager dan 39°C zijn zelden schadelijk en moeten niet behandeld worden tenzij de zieke zich erg slecht voelt of er sprake is van andere alarmsymptomen.

Lees ook: Onze lichaamstemperatuur is niet (meer) 37°C

Wat is mijn normale temperatuur?

Mensen die nieuwsgierig zijn naar de eigen temperatuurschommelingen, kunnen bv. gedurende een week dagelijks op regelmatige tijdstippen de eigen temperatuur te meten. Een mogelijk schema (indien men de moeite wil en kan opbrengen) is bv. vóór het opstaan, rond 10, 12, 16 en 20 uur en vóór het slapengaan. Noteer de temperatuur telkens in een boekje en zet hem eventueel ook uit op een grafiek. Dit kan je een mooi beeld geven van waarden waarrond de eigen lichaamstemperatuur zoal schommelt wanneer je niet ziek bent.

Lees ook: Hoe kan je een verkoudheid voorkomen?

Waarom beter geen paracetamol bij koorts?

Paracetamol wordt vaak gebruikt om koorts te verlagen, maar in sommige gevallen is het beter om dit niet te doen. Hier zijn een paar redenen waarom je paracetamol niet altijd bij koorts zou moeten nemen:

Koorts is een natuurlijke afweerreactie: Koorts helpt je lichaam infecties te bestrijden. Het verhoogt de lichaamstemperatuur, wat de groei van virussen en bacteriën kan remmen en het immuunsysteem activeert. Door paracetamol te nemen, verlaag je de koorts, maar mogelijk ook de effectiviteit van je immuunrespons.
Koorts is meestal niet gevaarlijk: Bij gezonde volwassenen en kinderen is koorts op zich geen ziekte, maar een symptoom. Een lichte tot matige koorts (tot ongeveer 39°C) is meestal onschadelijk en verdwijnt vanzelf. Het is niet altijd nodig om medicatie te nemen als je je nog redelijk goed voelt.
Paracetamol maskeert symptomen: Paracetamol kan de koorts onderdrukken en je tijdelijk beter laten voelen, maar het geneest de onderliggende infectie niet. Dit kan ertoe leiden dat je denkt dat je genezen bent en je bijvoorbeeld te snel weer inspant, terwijl je lichaam nog rust nodig heeft.
Bijwerkingen en overbelasting van de lever: Paracetamol wordt door de lever afgebroken. Bij overmatig gebruik of langdurig gebruik kan dit de lever belasten en zelfs tot leverschade leiden. Dit risico is groter bij mensen die al een leveraandoening hebben of veel alcohol drinken.

Wanneer wel paracetamol nemen?

Paracetamol kan nuttig zijn als:

De koorts hoger is dan 39°C en je je erg ziek voelt.
Je last hebt van pijn en spierkrampen door de koorts.
Een kind of volwassene moeite heeft met drinken of slapen door de hoge temperatuur.
De koorts veroorzaakt wordt door een aandoening waarbij een temperatuurverlaging nodig is, zoals een voorgeschiedenis van koortsstuipen bij kinderen.

Lees ook: Test jezelf: Heb je griep of ben je verkouden?

Alarmsignalen bij koorts

Wat oudere kinderen en volwassenen kunnen duidelijk aangeven wanneer ze zich niet goed voelen en er iets ernstig mis lijkt te zijn. Zuigelingen en kleine kinderen kunnen dit echter niet. Wanneer een kind koorts maakt, maar verder vlot actief en alert blijft, is er vermoedelijk weinig aan de hand. Wanneer men één van de volgende alarmtekens opmerkt, mag men echter niet meer dralen en moet men onmiddellijk een arts contacteren:

Sufheid: een onverstoorbare, starende blik, het kind is slechts moeizaam te wekken en reageert nauwelijks of helemaal niet wanneer men het aanspreekt of vastneemt.
Geen eetlust: het kind weigert te eten gedurende meer dan één maaltijd.
Gebrek aan activiteit: het kind blijft lusteloos liggen en beweegt nauwelijks of niet.
Splinter- of puntbloedingen: zeer kleine bloedingen, met dunne straaltjes waardoor ze op vlekjes lijken. Wanneer u dit ziet, moet u onmiddellijk naar het ziekenhuis. Ze wijzen steeds op een ernstig probleem, zoals bv. op een infectie met meningokokken.
Een ononderbroken, monotoon scherp gekreun, gejammer of gedrein.
Een langdurig versneld ademritme.

In sommige ziekenhuisafdelingen wordt temperatuur vaak enkele malen per dag gemeten, vooral omdat hij eenvoudig, objectief en vrij accuraat aanwijst hoe de algemene toestand evolueert. De lichaamstemperatuur wordt immers veel minder beïnvloed door uitwendige omstandigheden dan bv. de bloeddruk, de ademhaling, het hartritme, enz. Het is daardoor een goed middel om de toestand van een zieke in te schatten.

Lees ook: Meningitis: symptomen-risico-septicemie

Koorts: bijkomende symptomen

Koorts gaat vaak gepaard met rugpijn, algemene spier- of gewrichtspijn. Of en in welke mate deze pijn toegeschreven kan worden aan bepaalde groepen van ziektekiemen, is onbekend. De pijn is vermoedelijk het gevolg van de stoffen die in het lichaam afgescheiden worden om de temperatuur te doen oplopen.
De meeste mensen met koorts hebben tussendoor wel wat last van lichte kouderillingen. Bij sommige ziekten gaat het echter om stevige aanvallen waarbij men letterlijk klappert met de tanden en in bed ligt te rillen. Klappertanden, rillen en beven zijn niet meer dan normale mechanismen van het lichaam om de koorts te verhogen.
Sommige mensen voelen zeer goed wanneer hun lichaamstemperatuur gestegen is en of ze veel of weinig koorts hebben. Aan andere mensen lijkt zulk een gevoeligheid grotendeels voorbij te gaan. Dat iemand met grote mate van zekerheid kan zeggen wanneer zijn lichaamstemperatuur verhoogd is, betekent echter niet dat deze persoon ook zieker is dan mensen die dat niet kunnen.

Lees ook: Wanneer en welk koortswerend middel gebruiken?

Wat doen als je koorts hebt?

Koorts wordt tegenwoordig beschouwd als een normale aanpassings- en verdedigingsreactie van het lichaam om dreigende infecties te overwinnen. Zolang ze goedaardig is en weinig of geen klachten veroorzaakt, is er bijgevolg geen reden om ze te behandelen.
Voor de gevarengrens van koorts bestaan zeer duidelijke richtlijnen. Een rectale temperatuur boven 40°C is duidelijk gevaarlijk, kan schadelijk zijn en vraagt om een onmiddellijke behandeling. Contacteer in dat geval onmiddellijk een arts.
Zolang de temperatuur lager blijft, is het risico op blijvende neurologische gevolgen klein.

Vanaf een temperatuur boven 38,5°C doet men er echter goed aan de toestand van het kind en de evolutie van de temperatuur nauwgezet te volgen.

Lees ook: Wat kan je doen als je griep hebt?

Wanneer naar de dokter?

Wanneer een eenmalige koortsopstoot samenvalt met een verkoudheid hoeft men zich doorgaans weinig zorgen te maken. In dat geval kan een koortswerend middel aangewezen zijn indien men zich ook nog goed ziek voelt. Je doet er echter goed aan contact met je arts op te nemen :

indien er geen duidelijke oorzaak is voor de koorts
indien ze gepaard gaat met specifieke symptomen (bv. buikkrampen, branderig gevoel bij het plassen, overdreven suf- en slaperigheid) ;
indien ze langer dan 12 uur aanhoudt ;
indien je je om welke reden dan ook ongerust maakt.

Lees ook: Keelontsteking: oorzaken, klachten en behandeling

Wat kan je zelf doen tegen koorts?

Goed warm houden?
Zich goed warm houden is niet nodig bij koorts, tenzij men last heeft van kouderillingen. In dat geval kan zich warm induffelen tijdelijk wel aangenaam zijn. Liefst kleedt men zich luchtig genoeg zodat men zich comfortabel blijft voelen. Extra kleding en dekens zijn niet aangewezen omdat dit tot oververhitting kan leiden. Let vooral op voor oververhitting bij zuigelingen en baby's. Een frisse kamertemperatuur is aangewezen. Ter preventie van wiegendood wordt als maximale kamertemperatuur hooguit 18°C aangeraden. Verlucht de kamer liefst een tweemaal per dag.